Επιλόχειος κατάθλιψη: Τι αντιμετωπίζουν οι μητέρες και τα... ταμπού

Από την Αλεξάνδρα Χριστίνα Ιωάννου

Ημοναδική στιγμή της γέννησης ενός παιδιού συνοδεύεται συχνά από την εμφάνιση ψυχοπαθολογίας στη μητέρα. Η πιο συχνή μεταβολή στον ψυχισμό της (50-75%) είναι ένα είδος μελαγχολίας, όπου η συγκίνηση είναι έντονη, το άγχος διάχυτο και η μητέρα συχνά μετά τη γέννηση του παιδιού ξεσπά σε κλάματα (που κυρίως όμως είναι χαράς) και υποχωρεί μετά τους πρώτους έξι μήνες.

Δεύτερη σε συχνότητα όμως είναι η επιλόχειος κατάθλιψη, με ποσοστά 15-20%.
Τι είναι όμως η επιλόχειος ή επιλόχεια κατάθλιψη που εμφανίζεται μέχρι και τρεις μήνες μετά τον τοκετό (μερικές φορές μπορεί και αργότερα), στη μητέρα; Είναι σημαντικό να επικεντρωθούμε στα συμπτώματα και τις συνέπειες που έχουν και στη νέα μαμά, αλλά και στον ψυχισμό του παιδιού που μπορεί να είναι τρομερά σημαντικές και χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής και φροντίδας από τους οικείους…

Η εμφάνισή της, όπως τονίζουν οι ειδικοί σχετίζεται με πολλούς παράγοντες.

Οι παράγοντες

Υπάρχει ο βιολογικός παράγοντας, που σχετίζεται σίγουρα με τις ορμονικές διαταραχές που υφίσταται ο οργανισμός της γυναίκας κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, αλλά και με τον τοκετό και ιδιαίτερα με την απότομη μεταβολή των επιπέδων της προγεστερόνης. Βέβαια, αυτό συμβαίνει σε όλες τις γυναίκες, οπότε καλούμαστε να εξετάσουμε και άλλους ψυχολογικούς και αντικειμενικούς παράγοντες που έρχονται να συνδυαστούν με τη βιολογική μεταβολή.

Γιατί αντικειμενικοί; Επειδή το περιβάλλον παίζει σημαντικότατο ρόλο. Φανταστείτε μία γυναίκα και νέα μητέρα να ζει κάτω από καθεστώς πίεσης, έλλειψης τρυφερότητας, κριτικής και διαρκούς αμφισβήτησης. Φανταστείτε να βιώνει σκηνές που αναγκάζεται να «αποσιωπά», καθώς πολλές φορές μία έντονη περίοδος μελαγχολίας και φόβου μπορεί να κατονομαστεί (από μη ειδικούς) ως κάτι παθολογικό, επικίνδυνο ή … κατακριτέο.

Και εδώ είναι τα ταμπού που περιγράφουμε. Μία νέα μητέρα απέναντι στο φόβο του στιγματισμού, διότι δεν επαρκεί ως μαμά, ως σύζυγος, θα «έπρεπε» να είναι συνεχώς ευχάριστη και χαρούμενη, άρα… Κάτι σοβαρό έχει. Μάλλον αντιμετωπίζει πρόβλημα ψυχισμού… Μην το μάθει κανείς. Όχι δεν είναι έτσι! Ή για να είμαστε απολύτως ακριβείς, βάσει επιστήμης και στατιστικών, πολύ σπάνια η εκδήλωση επιλόχειας κατάθλιψης ενέχει στοιχεία ψυχικής νόσου ή παθογένειας (ψύχωσης)… Και αυτό είναι κάτι που με σωστή και έγκαιρη διάγνωση, μπορεί και να εντοπιστεί και παρακολουθηθεί.

Η σωματική μεταβολή

Για να μιλήσουμε, λοιπόν, για την πλειοψηφία των περιπτώσεων, παθολογικά και ιατρικά, η κάθε αλλαγή στο σώμα φέρει πάντα το άτομο αντιμέτωπο με τη ναρκισσιστική προβληματική και η έκβαση αυτής της συνάντησης εξαρτάται από το πώς είναι δομη- μένος ο ψυχισμός και η ιστορία του. Ναρκισ- σιστικές ελλείψεις ή τραύματα επιβαρύνουν τις συνέπειες κάθε σωματικής μεταβολής, καθώς το σώμα είναι άρρηκτα δεμένο με την έννοια της ταυτότητας και το άτομο αισθάνεται ότι πλήττεται στο σύνολο της ταυτότητάς του.

Ένας άλλος λόγος είναι η μεγάλη αλλαγή που επέρχεται στη ζωή του ανθρώπου με τη γέννηση ενός παιδιού. Αυτή η αλλαγή έγκειται όχι μόνο στο επίπεδο της διαχείρισης της καθημερινότητας αλλά και πάλι, σε επίπεδο ταυτότητας. Η γυναίκα αποκτά ένα νέο ρόλο, το γονεϊκό, που χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερα αυξημένη ευθύνη.

Το περιβάλλον

Άλλες αιτίες που θα μπορούσαν να συσχετιστούν με την εμφάνιση ψυχικών προβλημάτων στον τοκετό και μετέπειτα είναι η εμπειρία των σημαντικών σχέσεων με τους οικείους, ιδιαίτερα με τον σύντροφο, αλλά και την εμπειρία που η γυναίκα είχε με τη μητέρα της. Οι πιθανότητες επιλόχειας κατάθλιψης της μητέρας φαίνονται να αυξάνονται δραματικά, αν η ίδια κατά τη γέννησή της είχε μία μητέρα που αντιμετώπιζε το ίδιο πρόβλημα. Αλλά και πάλι η συντροφική και μετά τον τοκετό περίοδος είναι καθοριστικής σημασίας.
Μικρότερη σημασία παίζουν οικονομικές και άλλες δυσκολίες που μπορούν εντούτοις, να συμμετέχουν ενισχύοντας μία ψυχική ευαλωτότητα. Φαίνεται επίσης να είναι περισσότερο ευάλωτες οι γυναίκες που αποκτούν παιδί σε νεαρή ηλικία.

Να τονίσουμε κλείνοντας, πως η σχέση της μητέρας με το βρέφος στους πρώτους μήνες της ζωής του είναι συμβιωτική. Υπό αυτή την έννοια εννοούμε κυρίως το ότι το μωρό δεν αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως ξεχωριστό άτομο ακόμη. Από την άλλη, η μητέρα (περισσότερο από κάθε άλλον ενήλικα) είναι σε θέση να αντιληφθεί ενστικτωδώς τις ανάγκες του μωρού και τι ζητάει με το κλάμα του.

Έτσι, αυτή η συμβίωση βιώνεται εξίσου και από τους δύο (μητέρα-βρέφος) και είναι απαραίτητη προϋπόθεση στους πρώτους μήνες της ζωής. Είναι βασική προϋπόθεση γιατί βοηθά το παιδί να προ- σαρμοστεί στη νέα συνθήκη ύπαρξης, έξω από τη μήτρα, όπου οι βασικές του ανάγκες δεν καλύπτονται πια αυτόματα και πρέπει να αντιμετωπίσει τη στέρηση που προκαλεί η πείνα, η δίψα κ.λπ.

Η κατάθλιψη της μητέρας διαταράσσει πολύ αυτή την αντίληψη που έχει η μητέρα για το μωρό της. Και φυσικά αυτό μπορεί να δημιουργεί ακόμα μεγαλύτερο αίσθημα θλίψης στη μητέρα…

Δημιουργείται ένα μεγάλο κενό. Αυτό το καταθλιπτικό κενό μοιά- ζει με μία μεγάλη μαύρη τρύπα. Το κενό της κατάθλιψης είναι σαν το αποτέλεσμα μιας πραγματικής ή φαντασιακής απώλειας.
Σήμερα γνωρίζουμε τη σημασία που έχει το χάδι, η αγκαλιά και οι σωματικές εκδηλώσεις στον ψυχισμό των βρεφών, αλλά και της γυναίκας. Νέας μητέρας ή μη. Η μητέρα που πάσχει από επιλόχεια κατάθλιψη, αναγνωρίζει την κατάσταση στην οποία βρίσκεται. Προσπαθεί να καλύψει το κενό που νίωθει με βεβιασμένες και πολλές φορές αγχώδεις κινήσεις. Γι’αυτό και είναι εξαιρετικά σημαντικό να υπάρξει στήριξη, καταννόση και να έχει το ζευγάρι και η οικογένεια κατά νου πως είναι μία αντιμετωπίσιμη κα- τάσταση, που ενδεχομένως να χρειαστεί θεραπεία και …αγάπη. Εξάλλου υπάρχει κάτι πιο τρανταχτό στο μονοπάτι της αγάπης από την έλευση ενός νέου ανθρώπου…;