Ο δύσκολος χειμώνας της Ευρώπης

Την εβδομάδα που μας πέρασε ο πρόεδρος της Ουκρανίας Βολοντίμιρ Ζελένσκι σε μία από τις πολλές και καθημερινές του δηλώσεις κατηγόρησε τη Μόσχα ότι χρησιμοποιεί τις περικοπές στη ροή φυσικού αερίου για να σκορπίσει τον τρόμο στην Ευρώπη, προτρέποντας βέβαια την ΕΕ να επιβάλει νέες κυρώσεις σε βάρος της Ρωσίας.

Του ΝΙΚΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗ

---

Όσο ο πόλεμος στην Ουκρανία συνεχίζεται και ο Πούτιν κλείνει τη στρόφιγγα του φυσικού αερίου έρχονται μαύρες μέρες για νοικοκυριά και επιχειρήσεις που απειλούν την ενότητα της Ε.Ε.

---

«Όλα αυτά γίνονται εσκεμμένα από τη Ρωσία, για να κάνει όσο το δυνατόν πιο δύσκολη την προετοιμασία των Ευρωπαίων εν όψει του χειμώνα. Και αυτός είναι ένας ανοικτός πόλεμος φυσικού αερίου που διεξάγει η Ρωσία κατά μιας ενωμένης Ευρώπης», δήλωσε.

«Δεν τους ενδιαφέρει τι θα γίνει με τους ανθρώπους, πόσο θα υποφέρουν από την πείνα λόγω του αποκλεισμού των λιμανιών ή από το ψύχος του χειμώνα και τη φτώχεια. Ή από την κατοχή. Αυτές είναι απλώς διαφορετικές μορφές τρομοκρατίας», συμπλήρωσε ο Ουκρανός πρόεδρος. Και φυσικά αυτά που λέει ο Ζελένσκι δεν είναι απλώς μια δραματοποίηση της υφιστάμενης πραγματικότητας, γιατί όντως η Ευρώπη κινδυνεύει να υποφέρει τον ερχόμενο χειμώνα.

Το φυσικό αέριο ως όπλο

Η νέα μείωση στη ροή του φυσικού αερίου μέσω του αγωγού Nord Stream 1 είναι τα αντίποινα της Μόσχας στις ευρωπαϊκές χώρες για την υποστήριξή τους στο Κίεβο, και αν δεν το έχουμε σκεφτεί τις τελευταίες ημέρες υποφέροντας από τη ζέστη που προέκυψε σχεδόν σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες, καλό είναι να μη γελιόμαστε γιατί ο χειμώνας έρχεται και υπόσχεται να είναι βίαιος και διχαστικός εξαιτίας της ενεργειακής κρίσης που επιδεινώνεται ραγδαία, καθώς ο Βλαντιμίρ Πούτιν στραγγαλίζει τις προμήθειες ρωσικού φυσικού αερίου.

Η αλήθεια είναι πως η Ευρώπη έχει αντιμετωπίσει αρκετές κρίσεις την τελευταία δεκαετία. Κρίσεις που έφτασαν κοντά στο να διαλύσουν την Ένωση, συμπεριλαμβανομένης της κρίσης του ευρώ στις αρχές της δεκαετίας του 2010 και της μεταναστευτικής κρίσης το 2015.

Όμως το χειμερινό ενεργειακό σοκ του 2022 ίσως αποδειχθεί πολύ σοβαρότερο δοκιμάζοντας για άλλη μία φορά την ενότητα και την αποφασιστικότητα της Γηραιάς Ηπείρου. Στις αγορές τα προειδοποιητικά σημάδια είναι πολλά. Ήδη από τα μέσα Ιουλίου οι τιμές για την παράδοση φυσικού αερίου εκτοξεύτηκαν στα 182 ευρώ ανά μεγαβατώρα, σχεδόν τόσο υψηλά όσο στις αρχές Μαρτίου, αμέσως μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, επτά φορές υψηλότερες από το μακροχρόνιο επίπεδό τους. Και οι τιμές σημειώνουν καθημερινά ολοένα και μεγαλύτερα άλματα, ιδιαίτερα τώρα που έχουμε και τη νέα μείωση των ροών του Nord Stream 1 από τη Ρωσία.

Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις προετοιμάζουν σχέδια επί σχεδίων για διασώσεις των παραλυμένων επιχειρήσεων κοινής ωφέλειας στη Γαλλία και τη Γερμανία και πολλοί επενδυτές στοιχηματίζουν για το ποιες βιομηχανίες θα χρεοκοπήσουν μέχρι το τέλος της χρονιάς, καθώς θα αρχίσει να εφαρμόζεται η αναγκαστική διανομή «με μέτρο».

Η σοβαρή αυτή ενεργειακή κρίση δεν είναι κάτι που μας ήρθε ουρανοκατέβατα. Είναι ένα φυσικό επακόλουθο από τότε που τα ρωσικά τανκς εισέβαλαν στην Ουκρανία.

Όταν η Ευρώπη στέκεται στο πλευρό της Ουκρανίας και ουσιαστικά με τις κυρώσεις της μπλοκάρει σε επίπεδο ασφυξίας τη ρωσική οικονομία, τα αντίποινα είναι κάτι που όλοι περιμέναμε.

Το ένα τέταρτο των ενεργειακών αναγκών της Ευρώπης καλύπτεται από φυσικό αέριο, και η Ρωσία είναι ο προμηθευτής του ενός τρίτου των απαιτούμενων ποσοτήτων. Τα ποσοστά αυτά είναι υψηλότερα για ορισμένες χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Γερμανίας, και σε αντίθεση με το πετρέλαιο και τον άνθρακα, τα οποία είναι ανταλλάξιμα και μπορούν να διακινηθούν σε παγκόσμιο επίπεδο, το φυσικό αέριο πρέπει είτε να διοχετεύεται με αγωγούς είτε να μεταφέρεται ως υγροποιημένο φυσικό αέριο (lng), χρησιμοποιώντας εγκαταστάσεις που χρειάζονται χρόνια για να κατασκευαστούν ή να αναδιαμορφωθούν. Και εκεί η Ευρώπη πιάστηκε στον «ύπνο».

Εύκολο μέσο πίεσης

Το ρωσικό φυσικό αέριο είναι επίσης μια αγορά από την οποία η Ρωσία δεν εξαρτάται οικονομικά όπως το πετρέλαιο, για παράδειγμα, που οι εξαγωγές του αντιστοιχούν στο 10% του ΑΕΠ της τα τελευταία πέντε χρόνια. Η Ρωσία μπορεί να ζήσει και χωρίς τις εξαγωγές φυσικού αερίου, οι οποίες αντιστοιχούν μόνο στο 2% του ΑΕΠ, αλλά δεν μπορεί να ζήσει η Ευρώπη. Κλείνοντας τις στρόφιγγες των αγωγών, η Ρωσία ξέρει πολύ καλά ότι μπορεί να προκαλέσει μεγαλύτερο πόνο στην Ευρώπη από ό,τι στο εσωτερικό της.

Μια Ευρώπη που αν, μέχρι τον Νοέμβριο αγοράζοντας περισσότερα φορτία lng από την Αμερική και αλλού και κάνοντας σκληρή οικονομία, δεν φτάσει να έχει τις δεξαμενές της τουλάχιστον στο 80% το ελάχιστο που απαιτείται για να περάσει ο χειμώνας, θα πονέσει πολύ.

Άγνοια των κινδύνων

Οι Ευρωπαίοι καταναλωτές, οι οποίοι χρησιμοποιούν το φυσικό αέριο άμεσα για θέρμανση και μαγείρεμα, καθώς και έμμεσα ως ηλεκτρική ενέργεια, ίσως δεν έχουν μια σαφή εικόνα για τις πιθανές συνέπειες. Προς το παρόν, πολλοί προστατεύονται από ανώτατα όρια τιμών, επιδοτήσεις και μακροχρόνιες συμβάσεις αλλά οι βιομηχανικοί πελάτες, όπως οι εταιρείες χημικών, ήδη αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα, καθώς σε ολόκληρη την Ευρωζώνη η διακοπή της ροής ρωσικού φυσικού αερίου θα μπορούσε να μειώσει την ανάπτυξη του ΑΕΠ κατά 3,4 ποσοστιαίες μονάδες και να αυξήσει τον πληθωρισμό κατά 2,7 ποσοστιαίες μονάδες, σύμφωνα με μια πρόσφατη μελέτη της τράπεζας UBS.

Επιπλέον η ενεργειακή απειλή θα προκαλέσει «γκρίνια και φαγωμάρα», καθώς οι ελλείψεις θα μπορούσαν να προκαλέσουν συμπεριφορά ζητιάνου που εκλιπαρεί τον γείτονα, αν ορισμένα κράτη συσσωρεύουν φυσικό αέριο, κόβοντας τη ροή του προς την επόμενη συνδεδεμένη χώρα. Η Βρετανία, η οποία δεν ανήκει βεβαίως στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ήδη έχει απειλήσει να το κάνει.

Επίσης, τα χάσματα στη χονδρική τιμή του φυσικού αερίου σε διάφορες χώρες της ΕΕ προοιωνίζονται μια κατάρρευση της ενιαίας αγοράς. Τα χρέη των κυβερνήσεων είναι υψηλότερα από ποτέ και ένα στάσιμο πληθωριστικό σοκ θα μπορούσε να εγείρει φόβους για χρεοκοπίες ή ακόμη και μια γενικευμένη λαϊκή αντίδραση για τις τιμές της ενέργειας, που θα οδηγούσε όλη την ήπειρο να αλλάξει στάση απέναντι στον Πούτιν.

Η λύση Κομισιόν και οι αντιδράσεις

Οι υπουργοί Ενέργειας των κρατών-μελών της ΕΕ κατέληξαν την Τρίτη σε έναν πιο ελαστικό συμβιβασμό για τη μείωση της κατανάλωσης φυσικού αερίου στην Ένωση, με πολλές δυνατότητες εξαίρεσης κρατών από τα μέτρα εξοικονόμησης, προκρίνοντας την εθελοντική μείωση της ζήτησης φυσικού αερίου κατά 15% αυτόν το χειμώνα, σε σύγκριση με τη μέση κατανάλωσή τους τα τελευταία πέντε χρόνια, μεταξύ 1ης Αυγούστου 2022 και 31ης Μαρτίου 2023, με μέτρα δικής τους επιλογής.

Προηγήθηκε μια άνευ προηγουμένου αντίδραση από πολλές χώρες της Νότιας Ευρώπης, οι οποίες ουσιαστικά κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν την αρχική πρόταση της Κομισιόν για αναγκαστική εξοικονόμηση όλων ανεξαιρέτως, χωρίς προηγούμενες διαβουλεύσεις με τις κυβερνήσεις.

Και δικαίως υπήρξαν αντιδράσεις, κυρίως από την πλευρά της Ισπανίας αλλά και της Ελλάδας, και όπως ο Έλληνας υπουργός Ενέργειας, Κώστας Σκρέκας, δήλωσε, «το 70% του φυσικού αερίου που εισάγεται στην Ελλάδα θα πήγαινε στην ηλεκτροπαραγωγή. Συνεπώς, η εξοικονόμηση θα έθετε σε κίνδυνο τη λειτουργία των νοικοκυριών και των καταστημάτων. Επιπλέον, μια εξοικονόμηση 15% στην Ελλάδα δεν σημαίνει ότι μπορείς να κατευθύνεις 15% περισσότερο στη Γερμανία διότι δεν υπάρχουν αγωγοί για αυτό».

Μάλιστα ο γερμανικός Τύπος, ασκώντας κριτική στο Βερολίνο για το τοπίο που διαμόρφωσε στην Ευρώπη με τις πολιτικές που επέβαλε στις πιο αδύναμες χώρες και τους χειρισμούς απέναντι στη Ρωσία, σημείωσε πως «χώρες όπως η Ισπανία και η Ελλάδα, που δεν έχουν ξεπεράσει ακόμα τα μέτρα λιτότητας, δείχνουν ελάχιστη κατανόηση για το πρόβλημα της γερμανικής βιομηχανίας» και αναρωτήθηκε για το αν «οι Έλληνες πρέπει να αποταμιεύσουν για να μπορέσουν οι Γερμανοί να περάσουν τον χειμώνα εξαιτίας της εξάρτησής τους από το ρωσικό αέριο, για την οποία ευθύνονται οι ίδιοι», σημειώνοντας δεικτικά πως «η κυβέρνηση στην Αθήνα μάλλον θέλει να αποφύγει αυτή την εντύπωση, εξαιτίας της ανάμνησης της κρίσης του ευρώ, όταν οι Γερμανοί επέβαλαν σκληρά μέτρα λιτότητας στους Έλληνες».

«Η Προεδρία εργάστηκε, άκουσε όλες τις κυβερνήσεις και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι εθνικές πραγματικότητες είναι διαφορετικές, ότι οι συνεισφορές μπορεί να είναι διαφορετικές και οι περιορισμοί μπορεί επίσης να είναι διαφορετικοί. Δεν ωφελεί ένα νησί να εξοικονομεί το 15% αν δεν μπορεί να μεταφέρει αυτόν τον πόρο στις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης. Θα ήταν ένα δυσανάλογο μέτρο που δεν έχει νόημα», εξήγησε η Ισπανίδα υπουργός Ενέργειας Τερέζα Ριμπέρα.

Και το ερώτημα τώρα είναι αν ο στόχος της εξοικονόμησης των 45 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων φυσικού αερίου θα μπορούσε να επιτευχθεί, με την Ευρώπη να ελπίζει σε έναν… ήπιο καιρό. «Οι αρχικοί μας υπολογισμοί δείχνουν ότι ακόμη και αν όλες οι εξαιρέσεις χρησιμοποιούνταν πλήρως, θα επιτυγχάναμε μια μείωση της ζήτησης που θα μπορούσε να μας βοηθήσει να περάσουμε με ασφάλεια έναν μέσο χειμώνα», δήλωσε η επίτροπος Ενέργειας Κάντρι Σίμσον μετά το τέλος του Συμβουλίου.

Η συμφωνία που επιτεύχθηκε θεωρείται ένας μηχανισμός αλληλεγγύης που θα βοηθήσει τις πιο ευάλωτες ενεργειακά χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Γερμανίας, και επιτεύχθηκε ενώ η Μόσχα την ίδια στιγμή ανακοίνωνε νέα μείωση της παροχής φυσικού αερίου μέσω του Nord Stream 1.

Οι 27 υπουργοί Ενέργειας συμφώνησαν επίσης σε έναν μηχανισμό για την ενεργοποίηση ενός «ενωσιακού συναγερμού» που καθιστά υποχρεωτικό τον στόχο του 15% σε περίπτωση που η Ρωσία κλείσει εντελώς τη στρόφιγγα.

Προπάντων ειλικρίνεια

Σε κάθε περίπτωση ο χειμώνας προβλέπεται δύσκολος και εδώ οι πολιτικοί θα πρέπει να είναι ειλικρινείς με τους πολίτες προτείνοντας ήδη μια σειρά από μικρές εθελοντικές αλλαγές στις συνήθειες των νοικοκυριών, όπως το να κρατούν τη θέρμανση σε χαμηλότερα επίπεδα.

Ο στόχος για την Ευρώπη δεν θα είναι απλώς να ξεπεράσει τις δυσκολίες των επόμενων μηνών. Ο μεγάλος και ιδιαίτερης σημασίας στόχος είναι η Ευρώπη να απελευθερωθεί για πάντα από τον ρωσικό ενεργειακό εκφοβισμό, έχοντας δημιουργήσει συγχρόνως έναν συνεκτικό μηχανισμό ενεργειακής ασφάλειας σε ολόκληρη την ήπειρο, ο οποίος θα συμβάλει στην επιτάχυνση της στροφής προς καθαρότερη ενέργεια.

Η Ευρώπη ξέρει καλά πώς να ενώνεται κατά τη διάρκεια κρίσεων. Ήρθε η ώρα να το ξανακάνει.

Όπως δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «ΜΠΑΜ» που κυκλοφορεί

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ

Το μυστικό όπλο – νίντζα των ΗΠΑ που σκότωσε “χειρουργικά” τον Αλ Ζαουάχρι της Αλ Κάιντα

Επικράτηση των ρομπότ-δολοφόνων στα πεδία μάχης;