PLUS
Mπορεί να έρθει μια στιγμή που όταν θα κοιτάμε πίσω και θα κρίνουμε την τελευταία δεκαετία θα την θεωρούμε ως μία ιδιαίτερη παρένθεση στη σύγχρονη ιστορία της Καθολικής Εκκλησίας. Ο Πάπας Φραγκίσκος —η φυσιογνωμία αυτών των χρόνων και ριζοσπάστης σύμφωνα με τα πρότυπα της καθολικής ιεραρχίας— έχει φύγει, και είναι πλέον πιθανό να δούμε μια σημαντική αλλαγή στον πολιτικό προσανατολισμό της Αγίας Έδρας. Η δυσοίωνη εκδοχή είναι πως ο θάνατος του Φραγκίσκου θα μπορούσε κάλλιστα να σημαίνει ότι ο παπισμός θα καταλήξει να βρεθεί ευθυγραμμισμένος με τον συντηρητισμό και την παγκόσμια ακροδεξιά.
Εκλεγμένος το 2013, ο Χόρχε Μάριο Μπεργκόλιο, ο πρώτος Λατινοαμερικανός Πάπας στην ιστορία, έφερε στο Βατικανό μια φρέσκια φωνή για την κοινωνική δικαιοσύνη που έχει τις ρίζες της στη ριζοσπαστική θεολογία μαζί με μια άνευ προηγουμένου εστίαση σε περιβαλλοντικά ζητήματα και τα δικαιώματα των μεταναστών. Αυτή ήταν μια δραματική αλλαγή στις προτεραιότητες μετά τους συντηρητικούς ποντίφικες Ιωάννη Παύλο Β’ και Βενέδικτο XVI, οι οποίοι ασχολήθηκαν περισσότερο με την υποστήριξη της παραδοσιακής ηθικής παρά με την αναβίωση των βασικών χριστιανικών αξιών της ισότητας και της αδελφοσύνης.
Αντίθετα, ο Φραγκίσκος αφιέρωσε δύο από τις εγκυκλίους του – τις υψηλότερες παπικές διακηρύξεις – σε ρητά πολιτικά ζητήματα. Με το Laudato si (2015) ασχολήθηκε με την περιβαλλοντική κρίση, ενώ με το Fratelli tutti (2020) επικεντρώθηκε στην κοινωνική δικαιοσύνη. Στην τελευταία υποστήριξε περίφημα «το δικαίωμα κάθε ατόμου να βρίσκει ένα μέρος που να καλύπτει τις βασικές του ανάγκες» – ένδειξη της ακλόνητης υποστήριξης του Φραγκίσκου στους μετανάστες στο πλαίσιο του αυξανόμενου αντιμεταναστευτικού αισθήματος στην Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Ο Φραγκίσκος ήταν αρκετά σαφής στη δημόσια περιφρόνησή του για ακροδεξιούς λαϊκιστές ηγέτες όπως ο Ντόναλντ Τραμπ και ο συνάδελφός του Αργεντινός Χαβιέ Μιλέι (ο Μιλέι μάλιστα απάντησε αποκαλώντας τον Φραγκίσκο «βρώμικο αριστερό»).
Ο παπισμός του Φραγκίσκου έφερε επίσης μια αλλαγή στη στάση της Εκκλησίας ως προς το φύλο και τη σεξουαλικότητα, αν και όχι σχεδόν στον βαθμό που αρχικά αναμενόταν. Η στάση του για τη σεξουαλικότητα ήταν πολύ πιο φιλελεύθερη από εκείνη των προκατόχων του – όπως αποδείχθηκε όταν απάντησε « Ποιος είμαι εγώ να κρίνω; » όταν ρωτήθηκε για την ομοφυλοφιλία στην Εκκλησία. Ο Φραγκίσκος εξόργισε επίσης τους υπερσυντηρητικούς όταν άνοιξε την πόρτα σε ιερείς που ευλογούσαν «ζευγάρια σε ακανόνιστες καταστάσεις» (συμπεριλαμβανομένων ομόφυλων ζευγαριών) και εξέπληξε πολλούς διορίζοντας γυναίκες σε βασικές θέσεις στην κυβέρνηση του Βατικανού. Από την άλλη πλευρά, υποστήριξε την αντίθεσή του στα δικαιώματα των αμβλώσεων.
Όσον αφορά τα θεσμικά ζητήματα, από την αρχή, είχε στόχο να βάλει τάξη στη γραφειοκρατία του Βατικανού που αμαυρώθηκε από τα σκάνδαλα διαφθοράς που αποκαλύφθηκαν με τα «Vatileaks» . Εφάρμοσε μια βαθιά μεταρρύθμιση των οικονομικών του Βατικανού, με αποτέλεσμα το κλείσιμο 5.000 ύποπτων τραπεζικών λογαριασμών, τη δημιουργία εποπτικών οργάνων και κανονισμούς κατά του ξεπλύματος χρήματος. Ωστόσο, μια άλλη διαρροή εγγράφων (“Vatileaks 2”) σημειώθηκε κατά τη θητεία του το 2015 και η δημοσίευση των Panama Papers το 2016 αποκάλυψε εκτεταμένες επενδύσεις της Εκκλησίας σε φορολογικούς παραδείσους.
Ακόμη πιο σοβαρές ήταν οι χιλιάδες περιπτώσεις σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών που διαπράχθηκαν από ιερείς σε όλο τον κόσμο, πολλές από τις οποίες είχαν σκόπιμα συγκαλυφθεί από τον Ιωάννη Παύλο Β’ και τον Βενέδικτο XVI. Ο Φραγκίσκος προσπάθησε να τερματίσει την ατιμωρησία των παραβατών με αυστηρά μέτρα, όπως αποδείχθηκε από την απόλυση του Αμερικανού καρδινάλιου Theodore McCarrick, ο οποίος κρίθηκε ένοχος το 2019 για διάπραξη και συγκάλυψη σεξουαλικών επιθέσεων. Επίσης, το 2019, το Βατικανό πραγματοποίησε μια σύνοδο κορυφής για την παιδεραστία, η οποία καθόρισε νέα πρωτόκολλα για την αναφορά κακοποίησης. Ωστόσο, μόλις πέντε χρόνια αργότερα, η πρώτη έκθεση της Επιτροπής για την Προστασία των Ανηλίκων αποκάλυψε σοβαρές ελλείψεις στον χειρισμό των καταγγελιών. Τέτοιες μεταρρυθμίσεις αντιμετωπίζουν τώρα ένα αβέβαιο μέλλον υπό τον διάδοχο του Φραγκίσκου.
Μακριά από τα σκοτεινά παρασκηνιακά δράματα του Βατικανού, η άνοδος του Φραγκίσκου στον παπισμό σηματοδότησε επίσης μια ρήξη με τον γεωπολιτικό προσανατολισμό των προκατόχων του, καθώς ευθυγράμμισε την Αγία Έδρα πολύ πιο στενά με τον Παγκόσμιο Νότο. Ενώ ο Ιωάννης Παύλος Β’ ήταν πιστός σύμμαχος της Ουάσιγκτον στη λεγόμενη μάχη κατά του κομμουνισμού, ο Φραγκίσκος φρόντισε να αποστασιοποιηθεί από τις δυτικές κυβερνήσεις σε θέματα όπως οι σχέσεις με την Κίνα, την Ουκρανία και την Παλαιστίνη.
Το 2018, η Αγία Έδρα υπέγραψε μια αμφιλεγόμενη συμφωνία με την κινεζική κυβέρνηση που οδήγησε σε μια σφοδρή επίπληξη από την πρώτη κυβέρνηση Τραμπ. Αργότερα, όταν η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία, τηλεφώνησε στον Ουκρανό πρόεδρο ενώ επισκέφτηκε επίσης τη ρωσική πρεσβεία για να συζητήσει τις ανησυχίες του για τη σύγκρουση – μια χειρονομία που ερμηνεύεται στη Δύση ως υπερβολική συμπάθεια προς τον Βλαντιμίρ Πούτιν. Τέλος, ο ποντίφικας χαρακτήρισε τις σφαγές αμάχων του Ισραήλ στη Γάζα «τρομοκρατία», σε πλήρη αντίθεση με τη σιωπή (ή τη συνενοχή) των περισσότερων δυτικών κυβερνήσεων σχετικά με το θέμα.
Το τι θα συμβεί μετά, στον απόηχο του θανάτου του Φραγκίσκου, είναι ένα ανοιχτό ερώτημα. Το κονκλάβιο που εκλέγει τον επόμενο πάπα συνδυάζει τη θρησκευτική μεγαλοπρέπεια με την πολιτική ίντριγκα (σήμα κατατεθέν της ιστορίας του Βατικανού). Όταν ένας πάπας πεθαίνει, ανακηρύσσεται ένα sede vacante , ενεργοποιώντας τη διαδικασία του κονκλάβου — μια συνάντηση όλων των επιλέξιμων για ψήφο καρδιναλίων σε όλο τον κόσμο κάτω των ογδόντα ετών, η οποία λαμβάνει χώρα δεκαπέντε έως είκοσι ημέρες μετά το θάνατο ενός Πάπα.
Είναι μια μυστική συνάντηση στην οποία οι καρδινάλιοι απομονώνονται από τον έξω κόσμο: δεν έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο και εγκαταλείπουν την Καπέλα Σιξτίνα μόνο για να φάνε και να κοιμηθούν στο Casa Santa Marta. Το κονκλάβιο διαρκεί έως ότου ένας καρδινάλιος συγκεντρώσει τα δύο τρίτα των ψήφων —που συνήθως απαιτούν πολλούς γύρους— οπότε η περίφημη fumata blanca (λευκός καπνός) σηματοδοτεί την εκλογή ενός νέου ποντίφικα. Οι πρόσφατες παπικές διαδοχές επιλύθηκαν μέσα σε δύο ή τρεις ημέρες (δύο ψηφοφορίες γίνονται κάθε μέρα).
Μεταξύ του θανάτου του πάπα και της έναρξης του κονκλάβου βρίσκονται οι Γενικές Συνελεύσεις, στις οποίες όλοι οι καρδινάλιοι συζητούν την κατάσταση των πραγμάτων της Εκκλησίας. Οι περισσότεροι από τους πολιτικούς ελιγμούς για τον προκαθορισμό του αποτελέσματος της ψηφοφορίας γίνονται εδώ. Αυτή η συνάντηση ήταν το κλειδί για την εκλογή του Φραγκίσκου ως Πάπα. Όπως αφηγείται ο Gerard O’Connell στο βιβλίο του για το κονκλάβιο του 2013, The Choice of Papa Francis , ο τότε Αρχιεπίσκοπος του Μπουένος Άιρες κέρδισε δημοτικότητα μεταξύ των ιερέων για την ισχυρή του στάση σχετικά με την οικονομική διαφάνεια – ένα ευαίσθητο θέμα μετά τις αποκαλύψεις του Vatileaks.
Είναι δύσκολο να προβλεφθεί το αποτέλεσμα του επικείμενου κονκλάβιου. Ωστόσο, υπάρχουν σοβαροί λόγοι να θεωρείται ότι ο διάδοχος του Φραγκίσκου θα είναι ένας πιο συντηρητικός Πάπας. Και αυτό γιατί ο Φραγκίσκος ως ποντίφικας υπήρξε άκρως μεταμορφωτικός, τόσο θεσμικά όσο και στα δημόσια μηνύματά του, καθιστώντας απίθανο οι καρδινάλιοι να επιλέξουν άλλον υποψήφιο εξίσου διατεθειμένο προς τη μεταρρύθμιση. Η Εκκλησία τείνει να αντιστέκεται στη ριζική και διαρκή αλλαγή.
Ίσως το πιο σημαντικό, αν και η Καπέλα Σιξτίνα έχει χοντρούς τοίχους που “αντέχουν”, το Βατικανό επηρεάζεται πάντα από τις παγκόσμιες πολιτικές τάσεις. Με τον Τραμπ στον Λευκό Οίκο και με την ακροδεξιά σε άνοδο παγκοσμίως, η εκλογή ενός ακόμη Πάπα τόσο προοδευτικού όσο ο Φραγκίσκος θα ήταν αντίθετη προς το ρεύμα– και το Βατικανό έχει μακρά ιστορία προσαρμογής στις μεταβαλλόμενες πραγματικότητες αντί να τις αντιμετωπίσει. Αυτός είναι ο λόγος που η επόμενη “fumata blanca” πιθανότατα θα ανακοινώσει μια πιο συντηρητική φιγούρα σε αντίθεση με τον εκλιπόντα «αριστερό» Πάπα.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
Σε λαϊκό προσκύνημα από σήμερα η σορός του Πάπα Φραγκίσκου
Η διαθήκη του Πάπα Φραγκίσκου περιγράφει τις επιθυμίες ταφής του
