PLUS
Την περασμένη Παρασκευή, μετά την άνευ προηγουμένου επίθεση του Ισραήλ στο Ιράν, ο πρωθυπουργός του Μπενιαμίν Νετανιάχου απευθύνθηκε απευθείας στους Ιρανούς. Μιλώντας στα αγγλικά, τους είπε ότι είχε έρθει η ώρα να αντισταθούν σε ένα «κακό και καταπιεστικό καθεστώς».
Οι στρατιωτικές επιχειρήσεις του Ισραήλ, ανακοίνωσε, «ανοίγουν το δρόμο για να επιτύχετε την ελευθερία σας».
Τώρα, καθώς η στρατιωτική αντιπαράθεση μεταξύ Ιράν και Ισραήλ εντείνεται και το εύρος των στόχων διευρύνεται, πολλοί αναρωτιούνται – ποιος είναι ο πραγματικός τελικός στόχος του Ισραήλ;
Είναι απλώς για να τερματιστεί, όπως δήλωσε και ο Νετανιάχου την πρώτη νύχτα των επιθέσεων, «η πυρηνική και βαλλιστική πυραυλική απειλή του ισλαμικού καθεστώτος»; Ήταν επίσης για να ολοκληρωθούν τυχόν περαιτέρω συνομιλίες μεταξύ των ΗΠΑ και του Ιράν, για να επιτευχθεί μια νέα συμφωνία για τον περιορισμό του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν σε αντάλλαγμα για την άρση των επώδυνων κυρώσεων; Ή μήπως αυτό το μήνυμα προς τους Ιρανούς υπονοεί έναν ακόμη μεγαλύτερο στόχο, την προσπάθεια τερματισμού της κληρικής κυριαρχίας του Ιράν;
Η πολιτική καριέρα του μακροβιότερου πρωθυπουργού του Ισραήλ σημαδεύτηκε από την προσωπική του αποστολή να προειδοποιήσει τον κόσμο για τους κινδύνους που θέτει η Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν.
Είναι γνωστό ότι Αμερικανοί πρόεδροι και οι ίδιοι οι στρατηγοί του Νετανιάχου τον έχουν αποτρέψει, περισσότερες από μία φορές όλα αυτά τα χρόνια, από το να διατάξει στρατιωτικές επιθέσεις εναντίον των πυρηνικών εγκαταστάσεων του Ιράν.
Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ λέει ότι δεν έδωσε το πράσινο φως. Αλλά ακόμη και η “αφωνία” των Αμερικανών απέναντι στις ισραηλινές επιθέσεις φαίνεται να ήταν αρκετό για να προχωρήσει σε αυτό που πάντα επιθυμούσε ο Νετανιάχου. Την καταστροφή του μεγαλύτερου εχθρού του Ισραήλ, του Ιράν με κύριο στόχο να παραλύσει το πυρηνικό του πρόγραμμα.
Αυτή η απόφαση έχει καταδικαστεί ευρέως από κράτη σε όλη την περιοχή, καθώς και από τον Διεθνή Οργανισμό Ατομικής Ενέργειας (ΔΟΑΕ), του οποίου ο Γενικός Διευθυντής Ραφαέλ Γκρόσι υπογράμμισε: «Έχω επανειλημμένα δηλώσει ότι οι πυρηνικές εγκαταστάσεις δεν πρέπει ποτέ να δέχονται επίθεση, ανεξάρτητα από το πλαίσιο ή τις περιστάσεις». Έχουν επίσης καταδικαστεί από νομικούς μελετητές που υποστηρίζουν ότι οι επιθέσεις είναι παράνομες βάσει του διεθνούς δικαίου.
Αλλά πολλοί αναρωτιούνται τώρα αν ο πρωθυπουργός του Ισραήλ επιδιώκει τους ίδιους στόχους με τους κορυφαίους συμβούλους και συμμάχους του.
Ενώ ο Νετανιάχου έχει προσωπικά επενδύσει στην αλλαγή καθεστώτος στο Ιράν, το ισραηλινό πολιτικό και στρατιωτικό κατεστημένο έχει δεσμευτεί να αναχαιτίσει ριζικά το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν», λέει η Δρ. Σανάμ Βακίλ, Διευθύντρια του προγράμματος Μέσης Ανατολής και Βόρειας Αφρικής στο think tank Chatham House. «Το δεύτερο μπορεί να είναι δύσκολο αλλά κάπως εφικτό», προσθέτει. «Το πρώτο φαίνεται πιο δύσκολο να υλοποιηθεί σε μια σύντομη και εντεινόμενη σύγκρουση».
Καταστροφή του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν
Ο Νετανιάχου χαρακτήρισε την επιχείρηση του Ισραήλ ως προληπτικά πλήγματα για την εξάλειψη μιας υπαρξιακής απειλής. Η πρόοδος του Ιράν, δήλωσε, ήταν «στο παρα πέντε» προς την ανάπτυξη μιας πυρηνικής βόμβας.
Οι δυτικοί σύμμαχοι επανέλαβαν τη δήλωσή του ότι δεν πρέπει να επιτραπεί στην Τεχεράνη να ξεπεράσει αυτό το όριο. Αλλά και το “ρολόι” του Νετανιάχου έχει αμφισβητηθεί ευρέως.
Το Ιράν έχει επανειλημμένα αρνηθεί ότι έχει αποφασίσει να κατασκευάσει βόμβα. Τον Μάρτιο, η Τούλσι Γκάμπαρντ, Διευθύντρια των Εθνικών Πληροφοριών των ΗΠΑ, κατέθεσε ότι οι αμερικανικές υπηρεσίες πληροφοριών «συνεχίζουν να εκτιμού ότι το Ιράν δεν κατασκευάζει πυρηνικά όπλα».
Η ΔΟΑΕ ανέφερε στην τελευταία τριμηνιαία έκθεσή της ότι το Ιράν είχε συσσωρεύσει αρκετό ουράνιο εμπλουτισμένο σε καθαρότητα έως και 60% – ένα σύντομο, τεχνικό βήμα μακριά από την πυρηνική ικανότητα, του 90% – για να κατασκευάσει ενδεχομένως εννέα πυρηνικές βόμβες.
Τις πρώτες αυτές ημέρες, τρεις βασικές εγκαταστάσεις του τεράστιου προγράμματος του Ιράν έχουν γίνει στόχος – Νατάνζ, Ισφαχάν, Φορντόου.
Η ΔΟΑΕ δήλωσε ότι καταστράφηκε ένα πιλοτικό εργοστάσιο εμπλουτισμού καυσίμων, υπέργειο, στο Νατάνζ και ότι τέσσερα «κρίσιμα κτίρια» υπέστησαν ζημιές στο Ισφαχάν. Το Ισραήλ περιγράφει τη ζημιά στις εγκαταστάσεις του Ιράν ως «σημαντική» ενώ το Ιράν λέει ότι είναι περιορισμένη.
Το Ισραήλ χτυπά επίσης «πηγές γνώσης» δολοφονώντας, μέχρι στιγμής, τουλάχιστον εννέα πυρηνικούς επιστήμονες και έναν αυξανόμενο κατάλογο κορυφαίων στρατιωτικών διοικητών. Η λίστα των στόχων του, η οποία περιλαμβάνει στρατιωτικές βάσεις, εξέδρες εκτόξευσης πυραύλων και εργοστάσια, διευρύνεται τώρα σε οικονομικές και πετρελαϊκές εγκαταστάσεις.
Αλλά για να καταφέρει ένα αποφασιστικό πλήγμα στο τεράστιο πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, το Ισραήλ θα έπρεπε να προκαλέσει σημαντική ζημιά στο Φορντόου, τη δεύτερη μεγαλύτερη και πιο αυστηρά προστατευόμενη τοποθεσία του. Το συγκρότημα, χτισμένο βαθιά υπόγεια σε ένα βουνό, είναι το σημείο όπου ορισμένοι ειδικοί πιστεύουν ότι το Ιράν έχει αποθηκεύσει μεγάλο μέρος του ουρανίου που διαθέτει.
Σύμφωνα με δημοσιεύματα σε ισραηλινά μέσα ενημέρωσης, ο τρέχων στόχος είναι να προσπαθήσουν να αποκόψουν την πρόσβαση στις εγκαταστάσεις.
Το Ισραήλ δεν διαθέτει τις βόμβες που θα χρειαζόταν για να διαλύσει τα καταφύγια. Κάτι που διαθέτει η Πολεμική Αεροπορία των ΗΠΑ. Είναι γνωστές ως MOP – ο ακριβούς καθοδήγησης μαζικός διατρητής πυρομαχικών 30.000 λιβρών. Αλλά θα χρειάζονταν πολλά χτυπήματα, σε διάστημα πολλών ημερών, για να προκληθούν μεγάλες ζημιές.
«Νομίζω ότι το πιο πιθανό σενάριο είναι ο Νετανιάχου να τηλεφωνήσει στον Τραμπ και να πει “Έχω κάνει όλη αυτή την άλλη δουλειά, έχω βεβαιωθεί ότι δεν υπάρχει απειλή για τα βομβαρδιστικά B-2 και για τις αμερικανικές δυνάμεις, αλλά δεν μπορώ να τερματίσω το πρόγραμμα πυρηνικών όπλων χωρίς την βοήθειά σου”», δηλώνει ο Ρίτσαρντ Νίφου, πρώην αξιωματούχος των ΗΠΑ και ειδικός σε θέματα Ιράν στο Κέντρο Παγκόσμιας Ενεργειακής Πολιτικής του Πανεπιστημίου Κολούμπια, στην εκπομπή Newshour του BBC.
Δεν είναι ακόμη σαφές προς τα πού θα κινηθεί ο Πρόεδρος Τραμπ
Ο Τραμπ στις αρχές της περασμένης εβδομάδας, προέτρεψε το Ισραήλ να σταματήσει να απειλεί στρατιωτικά το Ιράν, επειδή μια επίθεση θα μπορούσε να το «τινάξει στον αέρα» τις πυρηνικές διαπραγματεύσεις με το Ιράν, τις οποίες πάντα έλεγε ότι προτιμά.
Μόλις το Ισραήλ επιτέθηκε, επαίνεσε τις επιθέσεις ως «εξαιρετικές» και προειδοποίησε ότι «θα ακολουθήσουν κι άλλες, πολύ περισσότερες». Αλλά σκέφτηκε επίσης ότι θα μπορούσαν να βοηθήσουν να ωθηθεί το Ιράν προς την επίτευξη συμφωνίας.
Στη συνέχεια, σε μια ανάρτησή του την Κυριακή στην πλατφόρμα του Truth Social, δήλωσε «Σύντομα θα έχουμε ΕΙΡΗΝΗ μεταξύ Ισραήλ και Ιράν! Πολλές τηλεφωνικές κλήσεις και συναντήσεις πραγματοποιούνται τώρα».
Οι διαπραγματευτές του Ιράν υποψιάζονται τώρα ότι οι συνομιλίες, οι οποίες επρόκειτο να επαναληφθούν στην πρωτεύουσα του Ομάν, Μουσκάτ, την Κυριακή, ήταν ένα τέχνασμα για να πείσουν την Τεχεράνη ότι η ισραηλινή επίθεση δεν ήταν επικείμενη, παρά τις αυξανόμενες εντάσεις. Οι σφοδρές ομοβροντίες του Ισραήλ το πρωί της Παρασκευής αιφνιδίασαν την ηγεσία του ιράν.
Άλλοι θεωρούν επίσης σημαντική τη χρονική στιγμή. «Οι πρωτοφανείς επιθέσεις του Ισραήλ είχαν σχεδιαστεί για να καταστρέψουν τις πιθανότητες του Προέδρου Τραμπ να επιτύχει συμφωνία για τον περιορισμό του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος», λέει η Έλι Γκερανμάγιεχ, αναπληρώτρια επικεφαλής του προγράμματος Μέσης Ανατολής και Βόρειας Αφρικής στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων.
«Ενώ ορισμένοι Ισραηλινοί αξιωματούχοι υποστηρίζουν ότι αυτές οι επιθέσεις στόχευαν στην ενίσχυση της αμερικανικής επιρροής στη διπλωματική οδό, είναι σαφές ότι ο χρόνος και η μεγάλης κλίμακας φύση τους είχαν ως στόχο να εκτροχιάσουν εντελώς τις συνομιλίες».
Αξιωματούχοι που γνώριζαν αυτές τις διαπραγματεύσεις σημείωναν την περασμένη εβδομάδα ότι «μια συμφωνία ήταν εφικτή». Αλλά όλα εξαρτώνται από το αν οι ΗΠΑ θα απομακρυνθούν από τη μέγιστη απαίτησή τους από το Ιράν να τερματίσει κάθε πυρηνικό εμπλουτισμό, ακόμη και από πολύ μικρότερα μονοψήφια ποσοστά ανάλογα με ένα μη στρατιωτικό πρόγραμμα. Η Τεχεράνη το θεώρησε αυτό ως «κόκκινη γραμμή».
Αφού ο Πρόεδρος Τραμπ αποσύρθηκε από την ιστορική πυρηνική συμφωνία του 2015 κατά την πρώτη του θητεία, το Ιράν εγκατέλειψε την υποχρέωσή του να περιορίσει τον εμπλουτισμό στο 3,67% – ένα επίπεδο που χρησιμοποιείται για την παραγωγή καυσίμου για εμπορικούς πυρηνικούς σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής – και άρχισε να αποθηκεύει.
Σε αυτή τη δεύτερη προσπάθεια, ο ηγέτης των ΗΠΑ είχε δώσει στο Ιράν «60 ημέρες» για να καταλήξει σε συμφωνία – ένα παράθυρο που οι μεσολαβητές με εμπειρία και γνώση του τομέα θεωρούσαν πολύ μικρό για ένα τόσο περίπλοκο ζήτημα.
με την πάροδο των 60 ημερών το Ισραήλ επιτέθηκε και τώρα αυτή η κλιμάκωση από πλευράς Ισραήλ δεν αφορά μόνο τα αποθέματα, τις φυγοκεντρικές μηχανές και τους υπερηχητικούς πυραύλους αλλά να υποβαθμίσει, μια για πάντα, τις δυνατότητες του Ιράν ως κράτους, τους στρατιωτικούς του θεσμούς και να αλλάξει την ισορροπία δυνάμεων μεταξύ Ιράν και Ισραήλ με αποφασιστικό τρόπο, και ίσως να ανατρέψει την Ισλαμική Δημοκρατία στο σύνολό της, αν μπορεί.
Δεν είναι σαφές πώς θα μπορούσε να αντιδράσει το ιρανικό κοινό. Ένα έθνος 90 εκατομμυρίων κατοίκων έχει υποφέρει, εδώ και χρόνια, από τις επιπτώσεις των διεθνών κυρώσεων, καθώς και από τη συστηματική διαφθορά. Οι διαμαρτυρίες έχουν φουντώσει, χρόνο με το χρόνο, για ζητήματα που κυμαίνονται από τον υψηλό πληθωρισμό έως τη χαμηλή απασχόληση, την έλλειψη νερού και ηλεκτρικού ρεύματος έως τον ζήλο της αστυνομίας ηθικής που περιορίζει τη ζωή των γυναικών. Το 2022, πρωτοφανή κύματα διαμαρτυριών απαίτησαν μεγαλύτερες ελευθερίες· αντιμετωπίστηκαν με σκληρή καταστολή.
Ο Vali Nasr, καθηγητής Μεσανατολικών Σπουδών και Διεθνών Υποθέσεων στη Σχολή Προηγμένων Διεθνών Σπουδών Johns Hopkins και συγγραφέας του βιβλίου «Η Μεγάλη Στρατηγική του Ιράν» του 2025 προσφέρει την εκτίμησή του για τη δημόσια διάθεση τώρα. «Ίσως στην αρχή, όταν σκοτώθηκαν τέσσερις ή πέντε πολύ αντιδημοφιλείς στρατηγοί, να ένιωθαν μια αίσθηση ανακούφισης, αλλά τώρα οι πολυκατοικίες τους χτυπιούνται, έχουν σκοτωθεί πολίτες και η ενεργειακή και ηλεκτρική υποδομή της χώρας δέχεται επίθεση», λέει.
«Δεν βλέπω ένα σενάριο στο οποίο η πλειοψηφία των Ιρανών θα ταχθεί με έναν επιτιθέμενο εναντίον της χώρας τους ενώ αυτός τη βομβαρδίζει, και κατά κάποιο τρόπο θα το δει αυτό ως απελευθέρωση».
Αλλά οι δηλώσεις του Νετανιάχου συνεχίζουν να υπονοούν ευρύτερη στοχοποίηση. Το Σάββατο, προειδοποίησε ότι η χώρα του θα χτυπήσει «κάθε τοποθεσία και κάθε στόχο του καθεστώτος του Αγιατολάχ».
Την Κυριακή, όταν ρωτήθηκε συγκεκριμένα από το Fox News αν η αλλαγή καθεστώτος ήταν μέρος της στρατιωτικής προσπάθειας του Ισραήλ, ο πρωθυπουργός του Ισραήλ απάντησε ότι «σίγουρα θα μπορούσε να είναι το αποτέλεσμα, επειδή το ιρανικό καθεστώς είναι πολύ αδύναμο».
«Θέλουν να εκμεταλλευτούν τους φόβους του καθεστώτος ότι θα χάσει τον έλεγχο ως μέρος του ψυχολογικού πολέμου τους», λέει ο Anshel Pfeffer, ανταποκριτής για το Ισραήλ στο The Economist και συγγραφέας μιας βιογραφίας του Νετανιάχου. «Η γενική άποψη εντός των ισραηλινών μυστικών υπηρεσιών είναι ότι η πρόβλεψη της πτώσης του ιρανικού καθεστώτος είναι άσκοπη. Θα μπορούσε να συμβεί σύντομα ή σε 20 χρόνια». Αλλά ο Νετανιάχου, σε αντίθεση με τους αρχηγούς των μυστικών υπηρεσιών του, πιστεύει πραγματικά στο μήνυμα πως μπορεί να τελειώσει μια και καλή με το θεοκρατικό καθεστώς της Τεχεράνης.
Μέχρι το βράδυ της Κυριακής, άρχισαν να εμφανίζονται αναφορές στα αμερικανικά μέσα ενημέρωσης, το καθένα επικαλούμενο τις δικές του πηγές, ότι ο Πρόεδρος Τραμπ είχε ασκήσει βέτο τις τελευταίες ημέρες σε ένα ισραηλινό σχέδιο για τη δολοφονία του Ανώτατου Ηγέτη του Ιράν, Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ. Ο θόρυβος ξεκίνησε όταν το Reuters δημοσίευσε για πρώτη φορά την ιστορία επικαλούμενο δύο ανώνυμους Αμερικανούς αξιωματούχους.
Ισραηλινές προσωπικότητες που ερωτήθηκαν για τους στόχους τους, από τον υπουργό Εξωτερικών Γκίντεον Σάαρ μέχρι τον επικεφαλής του Εθνικού Συμβουλίου Ασφαλείας Τζάτσι Χανέγκμπι, τόνισαν ότι δεν επικεντρώνονται στην πολιτική ηγεσία του Ιράν. Αλλά ο Χανέγκμπι πρόσθεσε μια ρήτρα – «αλλά η έννοια του ‘αυτή τη στιγμή’ ισχύει για περιορισμένο χρονικό διάστημα».
Στο τέλος, τα περιγράμματα αυτού του τελικού παιχνιδιού θα διαμορφωθούν από την πορεία μιας επικίνδυνης και απρόβλεπτης αντιπαράθεσης και ενός απρόβλεπτου Προέδρου των ΗΠΑ.
«Η επιτυχία ή η αποτυχία καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από το αν οι ΗΠΑ μπορούν να εμπλακούν», εκτιμά ο Ντάνιελ Λέβι, πρόεδρος του προγράμματος των ΗΠΑ για τη Μέση Ανατολή και πρώην σύμβουλος της ισραηλινής κυβέρνησης. «Μόνο οι ΗΠΑ μπορούν να οδηγήσουν αυτό σε ένα έγκαιρο τελικό σημείο στο εγγύς μέλλον, καθορίζοντας τα αποτελέσματα και τα σημεία τερματισμού».
Με πληροφορίες από το BBC
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
Ιράν: Οι κάτοικοι της Τεχεράνης εγκαταλείπουν την πόλη
Νέο κύμα ιρανικών βαλλιστικών πυραύλων
