Χριστουγεννιάτικο δέντρο, κάλτσες στο τζάκι, κάλαντα: Από πού προέρχονται τα έθιμα των Χριστουγέννων;

Η πιο γλυκιά περίοδος του χρόνου είναι μόλις λίγες ημέρες μακριά, και τα σπίτια και οι δρόμοι, δειλά δειλά στην αρχή, και με πιο έντονους ρυθμούς όσο περνούν οι μέρες, «βάζουν» τα «καλά» τους για να υποδεχτούν τα Χριστούγεννα.

Τα χριστουγεννιάτικα και τα πρωτοχρονιάτικα έθιμα είναι πολλά και άκρως διασκεδαστικά, κυρίως για τα παιδιά, που απολαμβάνουν να κρεμούν τις κάλτσες τους στο τζάκι, να βοηθούν στο στολισμό του δέντρου, να λένε τα κάλαντα.

Αυτό που δεν είναι, ωστόσο, τόσο γνωστό, είναι το από πού προέρχονται και πώς ξεκίνησαν όλα αυτά τα έθιμα που έχουν παραμείνει αναλλοίωτα στο χρόνο και ομορφαίνουν, έστω και πρόσκαιρα, την καθημερινότητά μας, κάθε Δεκέμβρη.

Ας το ανακαλύψουμε παρέα!

Η κρεμασμένη κάλτσα στο τζάκι

Σύμφωνα με τον μύθο, κάποτε υπήρχε ένας καλόκαρδος άνθρωπος που είχε χάσει τη γυναίκα του και ζούσε με τις τρεις κόρες του, που μοχθούσε να τις μεγαλώσει. Όταν οι κόρες έφτασαν σε ηλικία γάμου, ο πατέρας τους ήταν στενοχωρημένος διότι δε θα μπορούσε να παντρέψει τα κορίτσια του χωρίς λεφτά και προίκα.

Μία κρύα νύχτα, λοιπόν, έπεσαν όλοι για ύπνο, αφού νωρίτερα οι κόρες είχαν απλώσει τα πλυμένα τους ρούχα στο τζάκι για να στεγνώσουν. Μαζί με αυτά και πιο κοντά στο τζάκι είχαν κρεμάσει τις βρεγμένες τους κάλτσες.

Ο Άγιος Βασίλης, που είχε ακούσει τις προσευχές του πατέρα, πήγε στην καλύβα, έβγαλε από μέσα τρία πουγκιά με χρυσό και τα έριξε πολύ προσεκτικά από την καμινάδα, σημαδεύοντας τις κρεμασμένες κάλτσες.
Από τότε έχει καθιερωθεί να κρεμάμε τις κάλτσες στο τζάκι και να περιμένουμε ο Αι Βασίλης να μας φέρει το δώρο μας.

Επίσης, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι όσο πιο μεγάλη είναι η κάλτσα, τόσο πιο μεγάλο θα είναι και το δώρο!

Ο στολισμός του Χριστουγεννιάτικου δέντρου

Ο στολισμός του δέντρου είναι καθαρά συμβολικός της ευτυχίας των ανθρώπων και της φύσεως με τη Γέννηση του Θεανθρώπου.

Εκείνος που καθιέρωσε το έλατο σαν χριστουγεννιάτικο δέντρο, μετά τον 8ο μ.Χ. αιώνα, ήταν, σύμφωνα με την παράδοση, ο Άγιος Βονιφάτιος, που για να σβήσει την ιερότητα που απέδιδαν οι ειδωλολάτρες στη δρυ, έβαλε στη θέση του το έλατο, σαν σύμβολο χριστιανικό και ειδικότερα σαν σύμβολο των Χριστουγέννων.

Οι ρίζες του εθίμου όμως δεν είναι χριστιανικές.

Προγενέστερα, με βάση τα ειδωλολατρικά έθιμα, οι άνθρωποι μετέφεραν δέντρα μέσα στα σπίτια τους και τα στόλιζαν, προκειμένου να εξασφαλίσουν καλή σοδειά για την επόμενη χρονιά.

Τα πρώτα στολίδια ήταν φαγώσιμα, είδη ρουχισμού ή άλλα χρήσιμα είδη, τα οποία συμβόλιζαν την προσφορά των Θείων Δώρων. Στο πέρασμα των χρόνων και με την άνοδο του βιοτικού επιπέδου, τα στολίδια του δέντρου εξελίχθηκαν σε διακοσμητικά αντικείμενα.

Σύμφωνα με ερευνητές το πρώτο στολισμένο με φως δέντρο εμφανίστηκε στη Γερμανία το 1539, όταν ο Μαρτίνος Λούθηρος, εντυπωσιασμένος από την εικόνα ενός πράσινου δέντρου που είδε την παραμονή των Χριστουγέννων με τα αστέρια να λάμπουν στον ουρανό από πάνω του, σκέφτηκε να διακοσμήσει ένα παρόμοιο δέντρο με αναμμένα κεριά στο σπίτι του.

Αξίζει να σημειωθεί ότι το έθιμο του Χριστουγεννιάτικου δέντρου το έφεραν στην χώρα μας οι Βαυαροί, και στην Ελλάδα για πρώτη φορά στολίστηκε δέντρο στα Ανάκτορα του Όθωνα το 1833.

Ανταλλαγή δώρων την ημέρα των Χριστουγέννων

Το έθιμο της προσφοράς δώρων σε αγαπημένα πρόσωπα την ημέρα τον Χριστουγέννων, μας παραπέμπει στην προσφορά των δώρων προς τον νεογέννητο Χριστό από τους τρεις μάγους.

Τα κάλαντα

Τα κάλαντα αποτελούν δημοτικά εγκωμιαστικά τραγούδια με ευχές που λέγονται εθιμικά κάθε χρόνο, κυρίως την παραμονή μεγάλων θρησκευτικών εορτών όπως των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς, των Θεοφανίων κ.ά..

Φέρουν το όνομά τους από τις καλένδες στην Ρωμαϊκή εποχή με τις οποίες προσδιόριζαν οι Ρωμαίοι τις πρώτες ημέρες του κάθε μήνα.

Ο Άγιος Βασίλης

Ο Άι Βασίλης αποτελεί κυρίαρχο πρόσωπο του εορτασμού της Πρωτοχρονιάς και των Χριστουγέννων και είναι σήμερα μια διεθνής «μορφή» η οποία διανέμει δώρα σε παιδιά και ενηλίκους που υπήρξαν «καλοί» κατά τη διάρκεια του χρόνου.

Είναι ακριβώς ο ίδιος ο «Σάντα Κλάους» (Άγιος Νικόλαος) των Άγγλων, ο «Περ Νοέλ» των Γάλλων, ο «Σίντερ-Κλάας» των Ολλανδών, ο «Βάιναχτσμαν» των Γερμανών, ο «Λαμ-Κουνγκ-Κουνγκ» (= «ο Καλός γερο-πατέρας») των Κινέζων, ο «Χοτέισο» των Ιαπώνων και «Babbo Natale» των Ιταλών.

Στη Δύση το πρόσωπο του Αγίου Βασιλείου έχει ταυτιστεί με την ιστορία του Αγίου Νικολάου που φημιζόταν για τη γενναιοδωρία του.
Την 1η Ιανουαρίου του 379 μ.Χ. ο Μέγας Βασίλειος πεθαίνει στην Καισάρεια της Καππαδοκίας σε ηλικία μόλις 49 χρόνων. Οι σύγχρονοί του, ενώ ζούσε ακόμη, τον ονόμασαν «Μέγα», τόσο για την πίστη, τη σοφία και τη σωφροσύνη του, όσο και για τη φιλανθρωπία και τη γενναιοδωρία του.

Κατά τη διάρκεια της θητείας του ως Μητροπολίτης Καισαρείας, εκτός από τη δριμεία μάχη του εναντίον του αρειανισμού με λόγους και συγγράμματα, μερίμνησε να χτιστούν παντού νοσοκομεία, φτωχοκομεία, ορφανοτροφεία και γηροκομεία και φρόντιζε πάντα όσους είχαν την ανάγκη του. Καταγόταν από πλούσια οικογένεια, μα πέθανε πάμφτωχος, έχοντας σπαταλήσει όλη την περιουσία του για τη φροντίδα του ποιμνίου του. Η εκκλησία τον ανακήρυξε Άγιο και Μέγα και καθιέρωσε τη γιορτή του την ημέρα του θανάτου του, την 1η Ιανουαρίου.

Στην ιστορία του Αγίου Νικολάου οι βόρειοι λαοί έχουν προσθέσει στοιχεία των δικών τους παραδόσεων (τάρανδοι, έλκηθρο, άστρο του Βορρά, μεγάλες κάλτσες κλπ) μια κουλτούρα που τον συνοδεύει μέχρι και σήμερα. Στα ελληνικά δεδομένα η μετατροπή αυτή φαίνεται να πέρασε περίπου στη δεκαετία του 1950-1960, κυρίως στον αστικό πληθυσμό από τους «συγγενείς» μετανάστες που με τις ευχητήριες κάρτες τους εισήγαγαν τον «Δυτικό» Άϊ-Βασίλη.