Απόφαση-ορόσημο ΕΔΔΑ: Δικαίωσε πολίτες που κατηγόρησαν κυβέρνηση για έκθεση σε κίνδυνο θανάτου από καύσωνα

Οι αδύναμες κυβερνητικές πολιτικές για το κλίμα παραβιάζουν τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα, αποφάνθηκε το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΔΑ), σε μια ιστορική απόφαση-ορόσημο με την οποία αποφαίνεται υπέρ μιας ομάδας ηλικιωμένων Ελβετίδων, που υποστήριζαν ότι οι ανεπαρκείς πολιτικές τις έθεσαν σε μεγαλύτερο κίνδυνο θανάτου από καύσωνα.

Πρόκειται για μία από τις τρεις μεγάλες υποθέσεις για το κλίμα, τις πρώτες τέτοιες αποφάσεις από διεθνές δικαστήριο, με την οποία το ΕΔΔΑ άσκησε δικαστική πίεση στις κυβερνήσεις να σταματήσουν να γεμίζουν την ατμόσφαιρα με αέρια, που κάνουν τα ακραία καιρικά φαινόμενα πιο βίαια, όπως μεταδίδει ο βρετανικός Guardian.

Το ανώτατο δικαστήριο έκρινε ότι η Ελβετία παραβίασε τα δικαιώματα μιας ομάδας ηλικιωμένων Ελβετίδων στην οικογενειακή ζωή, αλλά απέρριψε την υπόθεση ενός Γάλλου δημάρχου κατά της Γαλλίας και την υπόθεση μιας ομάδας νεαρών Πορτογάλων κατά 32 ευρωπαϊκών χωρών.

«Μοιάζει με μικτό αποτέλεσμα, επειδή δύο από τις υποθέσεις ήταν απαράδεκτες», δήλωσε η Corina Heri, ερευνήτρια Νομικής στο Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης. «Αλλά στην πραγματικότητα πρόκειται για μια τεράστια επιτυχία», υπογράμμισε.

Το δικαστήριο, το οποίο αυτοαποκαλείται «η συνείδηση της Ευρώπης», διαπίστωσε ότι η Ελβετία δεν είχε συμμορφωθεί με τα καθήκοντά της να σταματήσει την κλιματική αλλαγή. Καθόρισε επίσης έναν «οδικό χάρτη» για τις οργανώσεις προκειμένου να ασκήσουν περαιτέρω προσφυγές για λογαριασμό των αιτούντων.

Η ετυμηγορία του ΕΔΔΑ ανοίγει και για τα 46 μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης το δρόμο για παρόμοιες υποθέσεις στα εθνικά δικαστήρια, τις οποίες είναι πιθανό να χάσουν.

Η Joie Chowdhury, δικηγόρος στην ομάδα εκστρατείας του Κέντρου Διεθνούς Περιβαλλοντικού Δικαίου, δήλωσε ότι η απόφαση δεν αφήνει καμία αμφιβολία πως η κλιματική κρίση είναι κρίση ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

«Αναμένουμε ότι η απόφαση αυτή θα επηρεάσει τη δράση για το κλίμα και τις δικαστικές υποθέσεις για το κλίμα σε ολόκληρη την Ευρώπη και πολύ πέρα από αυτήν», σημείωσε χαρακτηριστικά.

Τα πραγματικά περιστατικά των τριών υποθέσεων διέφεραν σε μεγάλο βαθμό, αλλά όλες αφορούσαν στο ερώτημα κατά πόσον η αδράνεια της κυβέρνησης όσον αφορά την κλιματική αλλαγή παραβιάζει θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα. Ορισμένες από τις κυβερνήσεις υποστήριξαν ότι οι υποθέσεις δεν θα έπρεπε να γίνουν δεκτές και πως η πολιτική για το κλίμα θα έπρεπε να αποτελεί αντικείμενο των εθνικών κυβερνήσεων και όχι των διεθνών δικαστηρίων.

Οι ενάγοντες που συμμετείχαν στην ακροαματική διαδικασία στο δικαστήριο του Στρασβούργου, ορισμένοι από τους οποίους ήταν μόλις 12 ετών, πανηγύρισαν αφού ένα μέλος της επιτροπής των 17 δικαστών διάβασε τις ετυμηγορίες. Η γνωστή ακτιβίστρια για το κλίμα Γκρέτα Τούνμπεργκ συμμετείχε σε συγκέντρωση έξω από το δικαστήριο πριν από την ακρόαση, για να ενθαρρύνει την ταχύτερη ανάληψη δράσης.

Ο Anton Foley, ο οποίος μαζί με την Τούμπεργκ εκπροσωπούσε την Aurora, μια ομάδα νέων που κατέθεσε αγωγή για το κλίμα κατά της Σουηδίας, δήλωσε πως είναι άδικο το γεγονός ότι η ευθύνη για την αναχαίτιση της κλιματικής κρίσης πέφτει στους νέους και επαίνεσε τις Ελβετίδες που ανέλαβαν δράση.

«Δεν θέλουμε να είμαστε η ελπίδα για τη μεγαλύτερη γενιά. Θέλουμε να το κάνουν αυτές, γιατί δεν θέλουμε να δώσουμε εμείς αυτή τη μάχη», ανέφερε, ενώ η Τούνμπεργκ προειδοποίηση πως αυτή «ήταν μόνο η αρχή».

Οι «KlimaSeniorinnen», μια ομάδα 2.400 ηλικιωμένων Ελβετίδων, δήλωσαν στο δικαστήριο ότι παραβιάζονται αρκετά από τα δικαιώματά τους. Επειδή οι ηλικιωμένες γυναίκες έχουν περισσότερες πιθανότητες να πεθάνουν σε καύσωνες – οι οποίοι έχουν γίνει πιο έντονοι και συχνότεροι λόγω των ορυκτών καυσίμων – υποστήριξαν πως η Ελβετία θα πρέπει να αναλάβει το μερίδιο που της αναλογεί για να σταματήσει η υπερθέρμανση του πλανήτη, μέχρι τον στόχο της συμφωνίας του Παρισιού για 1,5C πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα.

Το δικαστήριο έκρινε ότι οι ελβετικές αρχές δεν είχαν ενεργήσει εγκαίρως ώστε να καταλήξουν σε μια αρκετά καλή στρατηγική για τη μείωση των εκπομπών. Διαπίστωσε επίσης πως οι προσφεύγοντες δεν είχαν κατάλληλη πρόσβαση στη δικαιοσύνη στην Ελβετία, αλλά απέρριψε τις υποθέσεις τεσσάρων μεμονωμένων αιτούντων που είχαν ενταχθεί στην ομάδα «KlimaSeniorinnen».

Τα παιδιά και οι νέοι της Πορτογαλίας – που λόγω της ηλικίας τους θα δουν μεγαλύτερες κλιματικές ζημιές από τις προηγούμενες γενιές – υποστήριξαν ότι οι καταστροφές που προκαλούνται από το κλίμα, όπως οι πυρκαγιές και ο καπνός, απειλούν το δικαίωμά τους στη ζωή και κάνουν διακρίσεις εις βάρος τους με βάση την ηλικία τους.

Το δικαστήριο δεν έκανε δεκτή την υπόθεση, αποφασίζοντας ότι οι προσφεύγοντες δεν μπορούν να ασκήσουν αγωγές κατά άλλων χωρών εκτός της Πορτογαλίας και προσθέτοντας πως δεν είχαν ακολουθήσει νομικές οδούς στην Πορτογαλία κατά της κυβέρνησης.

Όσο για τη γαλλική υπόθεση, προήλθε από τον ευρωβουλευτή Damien Carême, ο οποίος υποστήριξε ότι η αποτυχία της Γαλλίας να κάνει αρκετά για να σταματήσει την κλιματική αλλαγή παραβιάζει τα δικαιώματά του στη ζωή.

Ο Carême κατέθεσε την υπόθεση όταν ήταν δήμαρχος του Grand-Synthe, μιας παράκτιας πόλης ευάλωτης στις πλημμύρες. Το δικαστήριο δεν έκανε δεκτή την υπόθεση, όμως, επειδή ο Carême δεν… ζει πλέον εκεί.

Το ΕΔΔΑ απορρίπτει περίπου το 90% όλων των αιτήσεων που λαμβάνει ως απαράδεκτες, αλλά προώθησε γρήγορα τις τρεις υποθέσεις για το κλίμα, λόγω του επείγοντος χαρακτήρα τους. Καθυστέρησε την ακρόαση έξι ακόμη παρόμοιων υποθέσεων, για να υπάρξει αποτέλεσμα την Τρίτη.

Πρέπει να σημειωθεί ότι οι αποφάσεις θα επηρεάσουν τρία άλλα διεθνή δικαστήρια, που εξετάζουν τον ρόλο της κυβερνητικής πολιτικής για το κλίμα στα ανθρώπινα δικαιώματα.

Η Charlotte Blattner, ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο της Βέρνης που ειδικεύεται στο Δίκαιο του Κλίματος, σημείωσε ότι το δικαστήριο εξέδωσε μια τολμηρή απόφαση υπέρ ενός βιώσιμου μέλλοντος.

«Η φύση και η σοβαρότητα της απειλής της κλιματικής αλλαγής – και η επείγουσα ανάγκη αποτελεσματικής αντιμετώπισής της – απαιτούν ότι οι κυβερνήσεις μπορούν και θα πρέπει να λογοδοτήσουν για την έλλειψη επαρκούς δράσης», όπως είπε, με την απόφαση-σταθμό του ΕΔΔΑ να ανοίγει το δρόμο για κάθε πολίτη στην Ευρώπη να προσφύγει κατά της κυβέρνησής του και – γιατί όχι; – να δικαιωθεί.