Όταν η Θάτσερ “καθάρισε” το Αγγλικό ποδόσφαιρο από τους χούλιγκανς

Η δολοφονία του Άλκη Καμπανού δεν έμελε να είναι το τέλος της θλιβερής και τραγικής λίστας των νέων ανθρώπων που έχασαν την ζωή τους λόγω της οπαδικής βίας. Ο θάνατος του Μιχάλη Κατσουρή του 29χρονου οπαδού της ΑΕΚ που δολοφονήθηκε στη Νέα Φιλαδέλφεια ήταν μια βίαιη υπενθύμιση πως το φαινόμενο του χουλιγκανισμού δεν σταμάτησε, υπάρχει και συνεχίζει να προσθέτει θύματα με έναν παράλογο τρόπο.

Του Νίκου Βασιλειάδη 

Γιατί; Επειδή και αυτή η δολοφονία ήταν το προδιαγεγραμμένο αποτέλεσμα της πλήρως ανεξέλεγκτης δράσης οργανωμένων εγκληματιών ανεξαρτήτως ομάδας, σε μια ατέρμονη λούπα τρόμου την οποία η πολιτεία ποτέ δεν τόλμησε και δείχνει να συνεχίζει να μην τολμά να σταματήσει.

Ωστόσο η διαπίστωση μόνη της δεν αρκεί. Με αφορμή την τραγωδία της Νέας Φιλαδέλφειας, η κουβέντα γυρίζει αναπόφευκτα και πάλι στη Μάργκαρετ Θάτσερ, και την ιστορική της εκείνη απόφαση να αποβάλει τις βρετανικές ομάδες από τις ευρωπαϊκές διοργανώσεις μετά την τραγωδία του Χέυζελ, το 1985.

Βέβαια για την “σιδηρά κυρία” Θάτσερ η ιστορία έχει να πει πολλά και μπορεί να της προσάψει κανείς ακόμη περισσότερα – και απόλυτα δίκαια – όμως η αντιμετώπιση της απέναντι στον χουλιγκανισμό είναι μία από τις λίγες πολιτικές της που αξίζει κανείς να θυμάται αφού η αντιπαθής μητέρα του βρετανικού ευρωσκεπτικισμού, άφησε πίσω της θετικό έργο σε έναν τομέα που ούτε εκείνη θα φανταζόταν.

Ο βρετανικός χουλιγκανισμός και το Χέυζελ

Στην Βρετανία, την πατρίδα του ποδοσφαίρου, ο χουλιγκανισμός ήταν συνώνυμος με το άθλημα. Η βία μάστιζε τα βρετανικά γήπεδα ιδίως από τα τέλη του 19ου αιώνα και μετά, καθώς τα σύγχρονα ποδοσφαιρικά σωματεία ιδρύονταν το ένα μετά το άλλο, εκπροσωπώντας τόσο τον γεωγραφικό, όσο – κυρίως – τον δημογραφικό χαρακτήρα της γειτονιάς τους, με τους οπαδούς τους να έχουν συχνά πάρα πολλά να χωρίσουν πέρα από τη μπάλα. Η κατάσταση όμως ξέφυγε τελείως στα 70s και στα 80s, όταν σχεδόν κάθε ομάδα ακολουθούταν από συνδέσμους οργανωμένων, των οποίων τα ονόματα συχνά ήταν πλήρως επεξηγηματικά (Zulu Warriors, Suicide Squad, Chelsea Headhunters, County Road Cutters, Middlesbrough Frontline, Red Army, Yid Army, Subway Army, Naughty Forty κλπ).

Το πρόβλημα με τα επεισόδια ολοένα και γινόταν πιο έντονο χρόνο με τον χρόνο και γινόταν συνεχώς δυσκολότερο να μαζευτεί.

Η απόλυτη τραγωδία όμως συνέβη σε ευρωπαϊκό παιχνίδι, και συγκεκριμένα στον τελικό του κυπέλλου πρωταθλητριών ανάμεσα στη Λίβερπουλ και τη Γιουβέντους το 1985, στο Χέυζελ των Βρυξελλών· περίπου μία ώρα πριν την έναρξη, οι οπαδοί της Λίβερπουλ ξεκίνησαν να χτυπιούνται με εκείνους της Γιουβέντους και την ένταση να κλιμακώνεται. Πολύ γρήγορα οι οπαδοί των δύο ομάδων συγκρούστηκαν με αποτέλεσμα, να δημιουργηθεί μεγάλος συνωστισμός στις κερκίδες, και ο οποίος σε συνδυασμό με τις πεπαλαιωμένες υποδομές του γηπέδου οδήγησε στον θάνατο 39 θεατών, κυρίως Ιταλών.

Η αντίδραση της Θάτσερ και ο ευρωπαϊκός αποκλεισμός των αγγλικών ομάδων

Μια μέρα αργότερα μετά το τραγικό συμβάν η UEFΑ δήλωνε πως η ευθύνη ανήκε αποκλειστικά στους Άγγλους, ενώ αμέσως ξεκίνησαν συζητήσεις σχετικά με την πιθανότητα αποβολής των αγγλικών ομάδων από τις ευρωπαϊκές διοργανώσεις.

Ήταν ακριβώς η στιγμή που η Βρετανίδα πρωθυπουργός απαίτησε από την Αγγλική ποδοσφαιρική ομοσπονδία να αποκλείσει μόνη της τις αγγλικές ομάδες από κάθε ευρωπαϊκή διοργάνωση χωρίς να προσδιορίσει το χρονικό διάστημα του αποκλεισμού.

Παράλληλα, σε μια ιστορική δήλωση έξω από τη Ντάουνινγκ Στριτ είπε πως «πρέπει να καθαρίσουμε το ποδόσφαιρο από τον χουλιγκανισμό εδώ στο σπίτι μας, και μετά θα δούμε αν θα παίξουμε στο εξωτερικό ξανά.»

Όταν η βρετανική κυβέρνηση δε σταμάτησε εκεί.

Αναγνωρίζοντας πως ο αποκλεισμός μόνος του δε θα αρκούσε, και προχώρησε σε τομές, οι οποίες περιλάμβαναν μεταξύ άλλων την απαγόρευση κατανάλωσης αλκοόλ στα γήπεδα, την ενίσχυση των αστυνομικών δυνάμεων, τις απαραίτητες αυστηροποιήσεις του ποινικού κώδικα, την τοποθέτηση κλειστών κυκλωμάτων ασφαλείας, την έκδοση καρτών φιλάθλου, την τοποθέτηση περιστρεφόμενων κιγκλιδωμάτων, τον αποκλεισμό οπαδών από τα γήπεδα, αλλά ακόμα και την άμεση έκδοση οπαδών στο εξωτερικό, όταν αυτή ζητούταν.

Επίσης, θεσπίστηκαν αυστηρότατα πρόστιμα κατά των ομάδων των οποίων οι οργανωμένοι οπαδοί εμπλέκονταν σε περιστατικά βίας, ενώ οι γηπεδούχοι θα έφεραν πλέον την ευθύνη για την ασφάλεια των αγώνων – προϋποθέτοντας ουσιαστικά την πλήρη συνεργασία μεταξύ της εκάστοτε διοίκησης και της αστυνομίας. Αντίστοιχη ευθύνη θα είχαν και οι φιλοξενούμενες ομάδες σχετικά με το ποιους επέλεξαν να προμηθεύσουν με εισιτήρια. Εφαρμόστηκαν δηλαδή όλα όσα επανέρχονται τώρα στην συζήτηση για τον περιορισμό της βίας στα γήπεδα αντί να αρκεστούν απλώς στην απαγόρευση μετακίνησης οπαδών.

Παράλληλα, η Αστυνομία συνόδευε και επιτηρούσε όλες τις περιοχές από τις οποίες περνούσαν οι οπαδοί μέχρι να φτάσουν στο γήπεδο. Με την εξέλιξη της τεχνολογίας, τα κλειστά κυκλώματα τόσο εντός όσο και εκτός σταδίου, έγιναν βασικό εργαλείο για επιτήρηση της κατάστασης. Την ίδια ώρα, Αστυνομικοί κινηματογραφούσαν την είσοδο των οπαδών στα γήπεδα, κάτι το οποίο τους ανάγκαζε να είναι πολύ πιο προσεκτικοί στη συμπεριφορά τους.

Εισήχθη επίσης ο θεσμός των αστυνομικών-παρατηρητών (spotters) οι οποίοι ήταν σε θέση να γνωρίζουν τους κύριους ταραξίες, δίνοντας πληροφορίες για τις κινήσεις τους. Αυξήθηκε επίσης ο αριθμός εκπαιδευμένων stewards εντός του σταδίου, μειώθηκε η παρουσία αστυνομικών, έτσι η Αστυνομία ήταν απασχολημένη κυρίως με τα όσα συνέβαιναν εκτός γηπέδου.

Σημαντικό μέτρο ήταν και η θεσμοθέτηση κινητών δικαστηρίων, αφού επιτρέπουν την άμεση εκδίκαση των συλληφθέντων έξω από το γήπεδο.

Ο Δικαστής Πίτερ Τέιλορ

Πολλοί υποστηρίζουν πως η “Σιδηρά κυρία” δεν ήταν αυτή η ίδια η υπεύθυνη για την πάταξη του χουλιγκανισμού (και φυσικά δεν τα έβγαλε όλα αυτά από το μυαλό της), αλλά ο Δικαστής Πίτερ Τέιλορ ο οποίος στην πραγματικότητα έβγαλε δύο αναφορές με συγκεκριμένες προτάσεις.

Η δεύτερη περιείχε όλες τις προτάσεις του για το μέλλον του ποδοσφαίρου γινόμενος ο άνθρωπος που πρότεινε όλες τις αλλαγές που υιοθετήθηκαν και οδήγησαν σταδιακά, μαζί με τη γενναία χρηματοδότηση, το Αγγλικό ποδόσφαιρο εκεί που βρίσκεται σήμερα.

Ενδεικτικά πρότεινε να ξηλωθούν τα πέταλα των ορθίων και τα κάγκελα, να αλλάξουν οι κανόνες ασφαλείας, να αλλάξει το προφίλ των φιλάθλων και να γίνει προσπάθεια η βία να μετατοπιστεί εκτός γηπέδων, πρότεινε να τερματιστεί η παρουσία αστυνομικών στις κερκίδες, να δημιουργηθούν λέσχες που να ελέγχονται από τις ομάδες και όχι από την εκάστοτε κυβέρνηση, πρότεινε επιπλέον κάμερες ασφαλείας και όποιος δεν συμμορφώνεται αποκλεισμός και “τέλος” το γήπεδο..

Ο διάδοχος της Μάργκαρετ Θάτσερ επίσης συντηρητικός Τζον Μέιτζορ ο οποίος υιοθέτησε και εφάρμοσε τις περισσότερες προτάσεις του δικαστή Πίτερ Τέιλορ, είναι επίσης ο πολιτικός η κυβέρνηση του οποίου προχώρησε σε γενναία χρηματοδότηση των ομάδων προκειμένου να ανακατασκευάσουν τα γήπεδα τους και μάλιστα ήταν από τα πρώτα πράγματα που έκανε ως πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας..

Αναμφισβήτητα η αυστηροποίηση και η εφαρμογή αυτών των κανόνων και η επιβολή προστίμων στις ομάδες σε συνδυασμό με τον ευρωπαϊκό αποκλεισμό – ο οποίος κόστισε τόσο αγωνιστικά, όσο και οικονομικά – οδήγησε στη σταδιακή μείωση του χουλιγκανισμού. Οι αγγλικές ομάδες επέστρεψαν στην Ευρώπη το 1990, με την Αγγλία όμως να έχει χάσει πλέον την κορυφή της κατάταξης της UEFA, στην οποία κατάφερε να επιστρέψει μόλις το 2008.

Η αλλαγή κουλτούρας στο αγγλικό ποδόσφαιρο

Ο κύριος στόχος της βρετανικής κυβέρνησης ήταν το τέλος της ανωνυμίας των χούλιγκαν – και αυτό είναι που χρειαζόμαστε και εδώ. Στην Αγγλία σήμερα είναι πρακτικά αδύνατο να πας σε οποιοδήποτε γήπεδο χωρίς να περάσεις από διάφορα στάδια ελέγχου προσωπικών στοιχείων, με τις κάμερες να καταγράφουν την οποιαδήποτε σου κίνηση – την ώρα που πίνεις τη μπίρα σου σε πλαστικό ποτήρι σε ειδικούς χώρους πριν ανέβεις στην κερκίδα, καθώς η κατανάλωση αλκοόλ οπουδήποτε αλλού απαγορεύεται· όπως και να φέρεις αντικείμενα τύπου κοντάρια, καπνογόνα και λοιπά .

Και αυτό γιατί η καταστολή της βίας έχει ταυτιστεί πλήρως με τα συμφέροντα (κυρίως οικονομικά) των ομάδων – αλλά και των φιλάθλων – καθώς οι ομάδες αναγκάστηκαν να ξεριζώσουν τις βίαιες μειοψηφίες από τις κερκίδες τους, επιβάλλοντας σταδιακά στους Άγγλους να αλλάξουν την οπαδική τους κουλτούρα.

Το έκανε η Θάτσερ μόνη της; Προφανώς όχι.

Καθοριστικό ρόλο έπαιξε τόσο η ανάπτυξη της τεχνολογίας, η οποία έδωσε στις αστυνομικές δυνάμεις πρωτόγνωρες δυνατότητες πρόληψης, αλλά και η εμπορευματοποίηση του ποδοσφαίρου όπου οι αγγλικοί σύλλογοι συνειδητοποίησαν πως έπρεπε να εκμεταλλευτούν.

Τέλος τον σπουδαιότερο λόγο τον διεδραμάτισε η συνεπής πολιτική βούληση να λυθεί το πρόβλημα της βίας στα γήπεδα απέναντι σε ένα τέρας που έμοιαζε ανίκητο. Αυτή η λογική ισχύει σε όλη τη Δυτική Ευρώπη, αλλά και στις ΗΠΑ, όπου γνωρίζεις πολύ καλά πως αν ξεφύγεις από τα όρια, τότε το κράτος θα φροντίσει ώστε να μην ξαναδείς από κοντά το γήπεδο της ομάδας σου για πολύ καιρό.

Η δολοφονία του Άλκη και του Μιχάλη και όλων των άλλων παιδιών θα πρέπει να είναι το δικό μας Χέυζελ· μια ανείπωτη τραγωδία που θα μας αναγκάσει να αλλάξουμε, ακριβώς γιατί δεν πάει άλλο. Οι βρετανοί το τόλμησαν – και πέτυχαν. Εμείς;

Όπως δημοσιεύθηκε στην “ΜΠΑΜ στο ρεπορτάζ” που κυκλοφορεί