«Χιονοστιβάδα» από την ακροδεξιά στη Γηραιά Ήπειρο

Η λίστα με τις παρατάξεις διαρκώς μεγαλώνει στην καρδιά της Ευρώπης και πλήττει καίρια τη δυναμική της Ένωσης!

Του ΝΙΚΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗ

Η πρόσφατη νίκη του δεξιού Κόμματος της Ελευθερίας του Γκερτ Βίλντερς στις ολλανδικές εκλογές εκκινεί ένα νέο γύρο συζητήσεων σχετικά με την άνοδο της ακροδεξιάς στην Ευρώπη, η οποία προεξοφλείται ως κίνδυνος για τη δημοκρατία και τις ευρωπαϊκές αξίες.
Στην Ιταλία, την τρίτη μεγαλύτερη οικονομία της ΕΕ, πρωθυπουργός είναι η Τζόρτζια Μελόνι, επικεφαλής ενός κόμματος με νεοφασιστικές ρίζες. Στη Φινλανδία το ακροδεξιό Finns, δεύτερη κοινοβουλευτική δύναμη μετά τις εκλογές του Απριλίου, προσχώρησε στην κυβέρνηση συνασπισμού, και στη Σουηδία το ακροδεξιό κόμμα Σουηδοί Δημοκράτες είναι το δεύτερο μεγαλύτερο κόμμα του Κοινοβουλίου.

Δυσαρέσκεια
Στη Γαλλία η Μαρίν Λεπέν δείχνει -δημοκοπικά- να επωφελείται από τη γενικότερη δυσαρέσκεια για την πολιτική του Εμανουέλ Μακρόν, όπως ο νόμος για την αύξηση των ορίων συνταξιοδότησης, και στην Ισπανία το VOX -το πιο επιτυχημένο ακροδεξιό κόμμα στη χώρα μετά τον θάνατο του δικτάτορα Φράνκο το 1975- έπειτα από τις πρόσφατες περιφερειακές και εθνικές εκλογές βγαίνει εξαιρετικά ενισχυμένο.
Στην Ουγγαρία ο Όρμπαν μοιάζει ανίκητος, ενώ στη Γερμανία το ακροδεξιό AfD, σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις, βρίσκεται πιο ψηλά από το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα (SPD) του καγκελαρίου Όλαφ Σολτς, και στην Αυστρία το ακροδεξιό FPÖ συγκεντρώνει σταθερά ποσοστό που σχεδόν αγγίζει το 30% και η νίκη του στις εκλογές του 2024 φαίνεται σχεδόν εξασφαλισμένη.

Η κοινή συνισταμένη

Για πολλά χρόνια η αντίθεση στους πρόσφυγες, στο Ισλάμ και στην Ευρωπαϊκή Ένωση ήταν στοιχεία που ισχυροποίησαν τα ακροδεξιά κόμματα της Ευρώπης. Όμως πλέον έχουν εμφανιστεί και νέοι «συγκολλητικοί» παράγοντες: οι πόλεμοι πολιτισμών, τα δικαιώματα των μειονοτήτων, η άρνηση της κλιματικής αλλαγής, ο κορωνοϊός και η μάχη με τα εμβόλια κ.ά. Η απήχηση της ακροδεξιάς έχει ενισχυθεί περαιτέρω από την κρίση του κόστους ζωής, από την ταχεία και συγκεχυμένη κοινωνική και ψηφιακή αλλαγή, και ασφαλώς από την αυξανόμενη δυσπιστία προς το ίδιο το κυρίαρχο σύστημα.
Παράλληλα, στην «κανονικοποίηση» της ακροδεξιάς συμβάλλει και η επικοινωνιακή τακτική της «άμβλυνσης» του πολιτικού λόγου της αλλά και ότι πολλά δεξιά συντηρητικά κόμματα στην Ευρώπη υιοθετούν ολοένα και περισσότερο σημεία της ακροδεξιάς ατζέντας.
Επιπλέον, η άνοδος της ακροδεξιάς συμπίπτει με την παρακμή της Αριστεράς, με αποτέλεσμα πολλά ακροδεξιά κόμματα να φαίνονται τώρα σαν μια λογική ψήφος για πολλούς που στο παρελθόν θα ψήφιζαν μια λαϊκή, προστατευτική Αριστερά. Τα στοιχεία αυτά βοηθούν την ακροδεξιά να φαίνεται πιο mainstream.
Σύμφωνα με τη διευθύντρια του Προγράμματος Ευρώπης του Ινστιτούτου Montaigne, Τζορτζίνα Ράιτ, σε μεγάλο βαθμό η ακροδεξιά αναγέννηση της Ευρώπης οφείλεται στη δυσαρέσκεια πολλών Ευρωπαίων για το παραδοσιακό πολιτικό σύστημα, καθώς στην παρούσα συγκυρία αρκετοί ψηφοφόροι ελκύονται από τον πύρινο και άμεσο αντιπολιτευτικό λόγο των κομμάτων της ακροδεξιάς, ειδικά όσον αφορά ζητήματα που συνδέονται με τη διάβρωση της εθνικής ταυτότητας και των παραδοσιακών αξιών.
Ταυτόχρονα, πολλοί αναλυτές υποστηρίζουν πως ίσως η συλλογική μνήμη της Ευρώπης πλέον ξεκινά να ξεθωριάζει, και τα ταμπού γύρω από τον χώρο της ακροδεξιάς, που για χρόνια είχαν οδηγήσει στην περιθωριοποίησή της, έχουν αρχίσει και αυτά να διαβρώνονται.

Ασφάλεια, το ζητούμενο

Από τους μουσουλμάνους της Ευρώπης που δεν καταδίκασαν τη Χαμάς και τη δολοφονική επίθεσή της στο Ισραήλ μέχρι την αλματώδη άνοδο της εγκληματικότητας λόγω των μεταναστών, και ενόψει της εισδοχής στα ευρωπαϊκά εδάφη εκατοντάδων χιλιάδων εκτοπισθέντων Παλαιστινίων, τα ακροδεξιά κόμματα αντιτίθενται στο επικίνδυνο πολιτιστικό χάσμα που δημιουργείται στη Γηραιά Ήπειρο και επιλέγουν μια πιο ακροδεξιά στάση απέναντι στις επιλογές των κυβερνήσεών τους.
Βασικό χαρακτηριστικό που τους σπρώχνει δεξιότερα είναι γιατί πολλοί νιώθουν ανασφαλείς και γιατί οι κυβερνήσεις δεν τους δημιουργούν κανένα αίσθημα ασφάλειας.
Και σε αντίθεση με προηγούμενες δεκαετίες, η ανασφάλειά τους δεν είναι κυρίως οικονομική, αλλά πολιτισμική και αστυνομική (με την οικονομική φυσικά να υφίσταται, αλλά σε ρόλο συνοδού).
Οι μεταναστευτικοί πληθυσμοί που έρχονται στην Ευρώπη δεν είναι απλώς φτωχοί άνθρωποι που γυρεύουν μια καλύτερη μοίρα και αντιμετωπίζουν την προκατάληψη στην προσπάθειά τους να αφομοιωθούν. Είναι φτωχοί άνθρωποι που γυρεύουν μια καλύτερη μοίρα, αλλά δεν φαίνεται να έχουν μεγάλη διάθεση αφομοίωσης. Κι αυτό είναι το μεγάλο πρόβλημα που γεννά το αίσθημα της φοβίας απέναντι στην κουλτούρα αυτών των ανθρώπων, που διαφέρει ριζικά από την αντίστοιχη ευρωπαϊκή.
Αν προσθέσουμε και την αυξανόμενη αδυναμία επιβολής του νόμου και της τάξης στις ευρωπαϊκές χώρες, τότε δεν είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς γιατί όλο και περισσότεροι άνθρωποι νιώθουν ανασφαλείς. Και όταν οι άνθρωποι νιώθουν ανασφαλείς, αναζητούν την ασφάλεια στα πιο ακατάλληλα μέρη. Έτσι, τα ακροδεξιά κόμματα φαίνονται τώρα σαν μια λογική ψήφος για πολλούς από τους ανθρώπους που σε παρελθοντικές συνθήκες θα ψήφιζαν ίσως μια πιο φιλελεύθερη πολιτική πρόταση.

Οι ευρωεκλογές

Οι λίγοι μήνες που μας χωρίζουν πλέον από τις επικείμενες ευρωεκλογές του 2024 φέρνουν μαζί τους τη μεγάλη σκιά της ακροδεξιάς να πλανάται πάνω από τη Γηραιά Ήπειρο και την Ιβηρική Χερσόνησο έως τις χώρες της Σκανδιναβίας.
Το αποδεικνύουν περίτρανα και οι ίδιες οι δημοσκοπήσεις και οι πολιτικοί συσχετισμοί που αναδύονται σε ολόκληρο το φάσμα της Ευρώπης και ευνοούν, ολοένα και περισσότερο και σε πρωτοφανή βαθμό, τον χώρο της ακροδεξιάς.
Σύμφωνα, δε, με την πιο πρόσφατη ανάλυση πανευρωπαϊκών δημοσκοπήσεων που συνέταξε το Τμήμα Έρευνας και Ανάλυσης του Politico, στις επόμενες ευρωεκλογές οι ευρωσκεπτικιστικές και οι ακροδεξιές παρατάξεις αναμένεται να αυξήσουν σημαντικά το μερίδιο τις πίτας τους στα έδρανα της Ευρωβουλής, μια εξέλιξη που θα πραγματοποιηθεί κατά κύριο λόγο εις βάρος των κεντρώων και πράσινων παρατάξεων.
Εάν οι εκλογές γίνονταν σήμερα, οι ευρωσκεπτικιστές Ευρωπαίοι Συντηρητικοί και Μεταρρυθμιστές (ECR) θα αποτελούσαν την τρίτη μεγαλύτερη ομάδα στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, όντας πλέον ισόπαλοι με το κεντρώο Renew, ενώ η ακροδεξιά ευρωομάδα Ταυτότητα και Δημοκρατία (ID) θα σημείωνε τα μεγαλύτερα εκλογικά κέρδη, αποκτώντας συνολικά 77 έδρες στα έδρανα του κοινοβουλευτικού οργάνου της Ευρώπης. Πρόκειται για μια άνοδο που οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην εντυπωσιακή αλλά και ανατριχιαστική έκρηξη της δημοφιλίας της γερμανικής Εναλλακτικής για τη Γερμανία (AfD).
Για πολύ καιρό, μια ισχυρή ευρωπαϊκή ακροδεξιά και εθνικιστική πτέρυγα έμοιαζε αδιανόητο σενάριο, μια εξέλιξη αντιφατική στην ιδέα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, της συνεργασίας και του κοσμοπολιτισμού που πρεσβεύει η Ευρωπαϊκή Ένωση.
Και δεν έχει περάσει πολύς καιρός που Ευρωπαίοι μπορούν να υπερηφανευθούν πως αντιστάθηκαν σθεναρά στο αναπάντεχο κύμα λαϊκισμού που έπληττε τις ΗΠΑ του Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος δείχνει να επανέρχεται «δριμύτερος», και το Ηνωμένο Βασίλειο με το Brexit.
Σήμερα η εικόνα είναι εντελώς διαφορετική. Μια σειρά από ακροδεξιές παρατάξεις, νοσταλγικά εθνικιστικά, λαϊκιστικά εθνικιστικά και εξαιρετικά συντηρητικά κόμματα απολαμβάνουν μια πρωτοφανή αναζωπύρωση, απειλώντας τη μελλοντική δυναμική της ΕΕ.

Τα πρόσωπα-σύμβολα

Πρωτοπόρος αυτού του νέου κύματος της ευρωπαϊκής ακροδεξιάς δεν είναι άλλος από τον Βίκτορ Όρμπαν. Ο αυταρχικός Ούγγρος πολιτικός κλείνει φέτος 13 χρόνια στην εξουσία και κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησής του έχει δεχτεί πληθώρα κατηγοριών για παραβίαση της ανεξαρτησίας της Δικαιοσύνης και έλεγχο των ΜΜΕ – από την ΕΕ, τη Διεθνή Αμνηστία και το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

Τόσο η αποπομπή της παράταξής του από το κεντροδεξιό Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα όσο και οι οικονομικές πιέσεις στο καθεστώς του δεν φαίνεται να έχουν φέρει το επιθυμητό αποτέλεσμα, με τον Όρμπαν να εντείνει την αντιευρωπαϊκή ρητορική του ανάγοντας την Ευρώπη σε αποδιοπομπαίο τράγο και πηγή των προβλημάτων της χώρας του. «Ποιο είναι νόημα της ΕΕ όταν δεν μπορεί να πετύχει την ειρήνη και την πρόνοια;», αναρωτήθηκε πρόσφατα σε ομιλία του, κάτω από μια βροχή χειροκροτημάτων των υποστηρικτών του.
Αντίστοιχη ήταν και η εξέλιξη του καθεστώτος του Πολωνού Ματέους Μοραβιέτσκι, η οποία όμως ανακόπηκε στις πρόσφατες εκλογές με τη νίκη των φιλοευρωπαϊκών δυνάμεων του Συνασπισμού των Πολιτών του Ντόναλντ Τουσκ, της Αριστεράς αλλά και του κόμματος Ο Τρίτος Δρόμος, που έβαλαν τέλος στην κυριαρχία της εθνικιστικής παράταξης Κόμμα του Δικαίου και της Δικαιοσύνης.
Η σύγχρονη ευρωπαϊκή ακροδεξιά, ωστόσο, τη μεγάλη νίκη της τη βρήκε στο πρόσωπο της Τζόρτζια Μελόνι, της πρώτης γυναίκας Ιταλίδας πρωθυπουργού που έμελλε να ηγηθεί της δεξιότερης κυβέρνησης στην Ιστορία της χώρας, αν και η ρητορική της δείχνει να έχει αλλάξει σημαντικά και ομολογουμένως έχει υπάρξει πιο ήπια απ’ ό,τι περίμεναν οι συνάδελφοί της στην ΕΕ. Κανείς όμως δεν ξεχνά πως η σημερινή πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κόμματος Συντηρητικών και Μεταρρυθμιστών ξεκίνησε το πολιτικό ταξίδι της εισχωρώντας στη νεολαία του Ιταλικού Κοινωνικού Κινήματος (MSI), ενός νεοφασιστικού πολιτικού κόμματος που ιδρύθηκε το 1946 από πρώην οπαδούς του Ιταλού δικτάτορα Μπενίτο Μουσολίνι.
Στη Φινλανδία ο σημερινός πρωθυπουργός Πέτερι Όρπο κατόρθωσε να αντικαταστήσει τη Σάνα Μάριν τον Απρίλιο έπειτα από τη σύναψη μιας συμμαχίας με το υπερεθνικιστικό κόμμα των Αληθινών Φινλανδών, το οποίο συγκέντρωσε το δεύτερο υψηλότερο ποσοστό στις εκλογές.
Αλλά και στη γειτονική Σουηδία, για πρώτη φορά στην Ιστορία της χώρας, η κυβέρνηση που προέκυψε έπειτα από τις περσινές εκλογές στηρίζεται από την άκρα Δεξιά, χάρη στον ανορθόδοξο κυβερνητικό συνασπισμό των Συντηρητικών, Χριστιανοδημοκρατών και Φιλελευθέρων με το ακροδεξιών καταβολών κόμμα Σουηδοί Δημοκράτες.
Φυσικά, ούτε τα ισχυρά πρόσωπα της ακροδεξιάς ούτε και ο ακραίος λόγος τους θα είχαν τις επιπτώσεις που παρατηρούμε στον πολιτικό χάρτη της Ευρώπης αν δεν υπήρχε ταυτόχρονα και μια άβολη αλήθεια: η συντηρητικοποίηση των Ευρωπαίων ψηφοφόρων.
Όποιος, πάντως, αναζητά οιωνούς για το πολιτικό μέλλον της Ευρώπης μέχρι τις ευρωεκλογές, δεν θα συναντήσει μπροστά του ενθαρρυντικά σημάδια.

Όπως δημοσιεύθηκε στην “ΜΠΑΜ στο ρεπορτάζ” που κυκλοφορεί